ေခါင္းတစ္ျခမ္းကိုက္ ေဝဒနာ

နွစ္စဥ္ ကမာၻ႕လူဦးေရရဲ႕ ၇၀ရာခိုင္ႏႈန္းခန္႕ဟာ ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာ ခံစားရတတ္ပါတယ္လို႕ ကမာၻ႕က်န္းမာေရးအဖြဲ႕အစည္း WHOက ေၾကျငာခ်က္ ထုတ္ျပန္ျပီး သတိေပးထားပါတယ္။ဦးေနွာက္နဲ႕ အာရံုေၾကာဆိုင္ရာ ေရာဂါေတြထဲမွာ အျဖစ္မ်ားဆံုး ေရာဂါေဝဒနာ တစ္ခုလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ေခါင္းကိုက္တယ္လို႕ အလြယ္ေျပာၾကေပမယ့္ ေခါင္းကိုက္ေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကို ေလ့လာၾကည့္ရင္ မနည္းလွပါဘူး။ ျဖစ္ေစတဲ့အေၾကာင္းအရင္းေတြအမ်ားအျပား ရွိပါတယ္။ ေခါင္းကိုက္တဲ့ အမ်ိဳးအစားေတြကိုလည္း ထပ္မံ ခြဲျခားထားေသးတယ္။ ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာေတြထဲမွာ ဒုတိယအျဖစ္မ်ားဆံုးက migraine လို႕ေခၚတဲ့ ေခါင္းတစ္ျခမ္းကိုက္ေဝဒနာမ်ိဳးပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ကမာၻ႕လူဦးေရ သန္းတစ္ေထာင္ေက်ာ္ဟာ မိုက္ဂရိန္းေခၚတဲ့ ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာကို ခံစားေနရပါတယ္။ အခ်ိဳးခ်ၾကည့္ရင္ ကမာၻ႕လူဦးေရရဲ႕ ၁၅ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ ရွိပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြဟာ အမ်ိဳးသားေတြထက္ ၃ဆေလာက္ ပိုအျဖစ္မ်ားတယ္။ အမ်ိဳးသမီး ၄ေယာက္မွာ တစ္ေယာက္ႏႈန္းျဖစ္ျပီး အမ်ိဳးသား ၁၂ေယာက္မွာ တစ္ေယာက္သာ ျဖစ္ၾကတယ္။ ေဟာ္မုန္းအေျပာင္းအလဲကလည္း အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ပိုျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းတစ္ခ်က္အျဖစ္ ပါဝင္ပါတယ္။ ေလ့လာခ်က္ေတြအရ မ်ိဳးရိုးနဲ႕လည္း သက္ဆိုင္မႈရွိတယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။ ေဆြမ်ိဳးထဲမွာ တစ္ေယာက္မက ျဖစ္နိုင္တယ္။ ပတ္ဝန္းက်င္အေနအထားက မိုက္ဂရိန္းျဖစ္ေစတဲ့ အေျခခံအေၾကာင္းအခ်က္အျဖစ္ ပါဝင္ေနပါတယ္။ လႈပ္ရွားမႈကလည္း ေခါင္းကိုက္ျခင္းကို ပိုဆိုးေစနိုင္တယ္လို႕ ဆိုထားပါတယ္။ 

Migraine မိုက္ဂရိန္းဆိုတာ

Migraine ဆိုတဲ့ ေဝါဟာရက "hemikrania"ဆိုတဲ့ ဂရိစကားလံုးက ဆင္းသက္လာပါတယ္။ hemi ဆိုတာ တစ္ျခမ္း၊ kranionဆိုတာက ဦးေခါင္းခြံ ဆိုတဲ့အဓိပၸါယ္ရွိပါတယ္။ ျမန္မာလို အလ်ဥ္းသင့္ေအာင္ ဘာသာျပန္ရင္ ေခါင္းတစ္ျခမ္းမွာ နာက်င္ကိုက္ခဲတယ္ ဆိုတဲ့ အဓိပၸါယ္မ်ိဳးသက္ေရာက္ပါတယ္။ BC 3000ေက်ာ္ေလာက္ကတည္းက ေက်ာက္ဂူနံရံပန္းခ်ီေတြမွာ ေရာဂါခံစားရပံုေတြကို မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ၾကတယ္။ ေခါင္းကိုက္တဲ့ျဖစ္စဥ္ကို ေလ့လာၾကည့္တဲ့အခါ ေသြးေၾကာေတြရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈသာမက အာရံုခံနာ့ဗ္ေတြရဲ႕ တံု႔ျပန္မႈေၾကာင့္ အဓိကျဖစ္ေစတယ္။ ေနာက္ပိုင္းေလ့လာခ်က္ေတြအရ ဦးေနွာက္မွာရွိတဲ့ ဓာတ္ပစၥည္း ေျပာင္းလဲမႈကလည္း အေရးၾကီးတဲ့အခ်က္ျဖစ္တာ သိလာရတယ္။ သို႕ေသာ္ ယေန႕ထက္ထိ ျဖစ္ေစတဲ့အေၾကာင္းရင္းမွန္ကို တိတိက်က်မရွင္းျပနိုင္ေသးဘဲ သီအိုရီေလာက္သာ ခန္႕မွန္းၾကပါတယ္။

မိုက္ဂရိန္းမွန္ရင္ 

Migraine ကို တျခားေခါင္းကိုက္ေဝဒနာ အမ်ိဳးအစားေတြနဲ႕ မွားယြင္းတတ္ပါတယ္။ မိုက္ဂရိန္းတစ္ခါျဖစ္ဖူးသူဟာ ေနာက္တစ္ၾကိမ္ ျပန္ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ၾကားထဲမွာ ခံစားရတဲ့ ေဝဒနာအားလံုး ျပန္လည္ သက္သာရတယ္။ေဝဒနာ ေပ်ာက္ကင္းျပီးေနာက္ပိုင္းမွာ တစ္ခါျပန္ေပၚလာျပန္တယ္။ ဒီသေဘာအတိုင္းျဖစ္မွ မိုက္ဂရိန္းေသခ်ာတယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။မိုက္ဂရိန္းေဝဒနာသည္အမ်ားစုဟာ ေခါင္းတစ္ျခမ္းတည္းမွာသာ ကိုက္ၾကတယ္။ ေသြးခုန္သလို တဒိတ္ဒိတ္နဲ႕ ထိုးထိုးျပီး ကိုက္တယ္။ေခါင္း ေရွ႕ဖက္(သို႕)  နားထင္ေၾကာ တစ္ေလွ်ာက္ ကိုက္တတ္တယ္။ ေခါင္းေနာက္ဖက္က ထိုးျပီး ကိုက္တာမ်ိဳးလည္း ေတြ႕ခဲ့ဖူးတယ္။ တခါတရံ ဦးေရျပားတင္းျပီး နာတာမ်ိဳး ရွိတတ္တယ္။ ေနာက္ေစ့ကေန လည္းပင္းထိ တင္းျပီးနာေနတတ္တယ္။ အထူးသျဖင့္ မနက္ပိုင္းေတြမွာ စျဖစ္တတ္တယ္။ တျဖည္းျဖည္းနဲ႕ ပိုဆိုးလာတယ္။ တခါျဖစ္ရင္ နာရီပိုင္းမွ ရက္ပိုင္းထိ ၾကာနိုင္တယ္။  သီအိုရီအရ ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာဟာ ၄နာရီ-၃ရက္ အထိ ၾကာနိုင္တယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။တခ်ိဳ႕အလုပ္အကိုင္ပ်က္တာမ်ိဳးထိ ေတြ႕ရတတ္တယ္။ 

မိုက္ဂရိန္းသေဘာနဲ႕ အဆင့္ေလးဆင့္

ေယဘုယ်အားျဖင့္ အဆင့္ေလးဆင့္ ခြဲထားတယ္။

-မျဖစ္ခင္ ၾကိဳတင္ လကၡဏာ ေပၚေပါက္တဲ့အဆင့္(Prodrome)

-ေရွ႕ေျပး နိမိတ္ျပတဲ့အဆင့္(Aura)

-ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာ အမွန္တကယ္ ခံစားရတဲ့အဆင့္(migraine Pain)

-ေခါင္းကိုက္ျပီးေနာက္ တျခားလကၡဏာရပ္ေတြ ခံစားရတဲ့အဆင့္(Postdrome)

စသည္ျဖင့္ ေလးမ်ိဳးခြဲျခားထားတယ္။ သို႕ေသာ္ လူတိုင္းဟာ ဒီအဆင့္ေတြအားလံုး ခံစားရတာမ်ိဳး မဟုတ္ပါဘူး။ 

၁။ေခါင္းမကိုက္ခင္ တစ္ရက္ေလာက္အလိုမွာ prodrome ေရွ႕ေျပးလကၡဏာေတြ စတင္ခံစားရတယ္။ ဒီအဆင့္မွာ ခံစားမႈ စတင္ေျပာင္းလဲလာသလို စိတ္အေျပာင္းအလဲမ်ားလာတတ္တယ္။ စိတ္ဆတ္လာတယ္။ စိတ္ဓာတ္က်လြယ္ ျဖစ္လာတယ္။ အာရံုစူးစိုက္မရ ျဖစ္တတ္တယ္။ အနံ႕၊အသံ စတာေတြကို ခံစားလြယ္လာတယ္။ လႈပ္ရွားခ်င္စိတ္မရွိပဲ ေလးလံထိုင္းမိႈင္းေနတယ္။

၂။Aura အဆင့္ကို မိုက္ဂရိန္းလူနာ ၄ေယာက္မွာ တစ္ေယာက္ႏႈန္း ေတြ႕ရတယ္။ ဦေခါင္းပိုင္းကို ေထာက္ပံ့ေနတဲ့ ေသြးေၾကာေတြ က်ဥ္းလာ၊က်ံဳ႕လာတာေၾကာင့္  ဒီလို လကၡဏာေတြ ခံစားရပါတယ္။ေနာက္ဆံုးေတြ႕ရွိခ်က္ေတြအရ aura ေရွ႕ေျပး နိမိတ္ခံစားရသူအမ်ားစုဟာ ေလျဖတ္နိုင္ေခ် ျမင့္မားသူမ်ားအျဖစ္ သတ္မွတ္လာၾကပါတယ္။ဒီအဆင့္မွာ စကၡဳအျမင္အာရံုမွာ ေနရာကြက္ျပီး ဝါးလာၾကတယ္။ပံုမွန္အားျဖင့္ ျမင္ကြင္းအလယ္ပိုင္းကစျပီး ကြက္ျဖစ္လာတယ္။ တခါတရံ ပံုမွန္မရွိတဲ့ လိုင္းအစင္းေၾကာင္းေတြ ေတြ႕လာ၊ျမင္လာရတယ္။ လက္ သို႕ ေျခေထာက္တျခမ္းမွာ တစစ္စစ္၊စပ္ဖ်ဥ္းဖ်ဥ္း ထံုက်ဥ္ကိုက္ခဲတတ္တယ္။ တခါတရံ ျဖစ္တဲ့ဖက္ျခမ္းက ေျခ၊လက္ေတြမွာ အားယုတ္သလို၊အားေပ်ာ့သလို ခံစားလာရတယ္။ ဒီလို ေရွ႕ေျပးနိမိတ္ေတြခံစားရျပီး မၾကာခင္ မိုက္ဂရိန္းေခါင္းကိုက္ေဝဒနာ ခံစားရေတာ့မယ္ဆိုတာ သိထားသင့္ပါတယ္။ 

၃။က်ဥ္းေနတဲ့ေသြးေၾကာက တဖန္က်ယ္လာတဲ့အခါ ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာ စတင္ခံစားရပါတယ္။ဒီအဆင့္ဟာ migraine ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာ အမွန္တကယ္ ခံစားရတဲ့ အဆင့္ျဖစ္ပါတယ္။ ေခါင္းကိုက္တဲ့အခါ နာရီပိုင္းမွ ရက္ပိုင္းအထိ ၾကာတတ္ပါတယ္။အမ်ားစုဟာ နာရီပိုင္းေလာက္ ေဝဒနာခံစားရျပီး ပံုမွန္အားျဖင့္ ၃ရက္အတြင္း ျပန္လည္သက္သာၾကတယ္။ ၆၀ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ ေခါင္းတစ္ျခမ္းထဲမွာသာ ထိုးျပီး ကိုက္တယ္။ ျဖည္းျဖည္းခ်င္း ပိုဆိုးလာတယ္။ ပ်ိဳ႕ခ်င္အန္ခ်င္ အျဖစ္မ်ားတယ္။  ဆူညံသံေတြ၊အလင္းစူးစူးေတြက ေဝဒနာကို  ပိုဆိုးလာေစတယ္။ မ်က္လံုးေတြေဝဝါးလာတတ္သလို ဆီးသြားမ်ားတာ၊ေခၽြးထြက္မ်ားတာ ျဖစ္လာတယ္။ ေခါင္း၊ဂုတ္စတဲ့အေၾကာေတြ တင္းလာ၊မာလာတယ္။နားထင္ေၾကာေတြ ကိုက္လာတယ္။ တခ်ိဳ႕ဟာ ေန႕စဥ္အလုပ္ေတြ မလုပ္နိုင္ေအာင္ ေဝဒနာခံစားရတယ္။ လႈပ္ရွားမႈမ်ားရင္ မသက္သာပဲ ပိုဆိုးလာဦးမယ္။ ဒီလိုျဖစ္လာရင္ အေကာင္းဆံုးက တိတ္ဆိတ္ျပီး ေမွာင္မိုက္တဲ့ အခန္းထဲမွာသာ အနားယူေပးသင့္တယ္။

၄။ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာသက္သာတဲ့အခါ အခ်ိဳ႕ဟာ အရက္နာက်သလို ေဝဒနာေတြ ဆက္လက္ခံစားရတတ္ပါတယ္။ ဒီအဆင့္ကို postdrome လို႕ ေခၚပါတယ္။အာရံုစူးစိုက္လို႕မရသလို အားယုတ္သလိုမ်ိဳး ခံစားရတယ္။ ေနလို႕ထိုင္လို႕ မေကာင္းသလို အရွင္းမေပ်ာက္ေသးဘူး။ အမ်ားစုဟာ ဒီလိုခံစားရျပီး နာရီပိုင္းအတြင္းမွာပဲ လံုးဝ သက္သာေပ်ာက္ကင္းသြားၾကတယ္။ ေဝဒနာေပ်ာက္သြားတဲ့အခါ လူေကာင္းအတိုင္း ပံုမွန္ျပန္ျဖစ္ၾကပါတယ္။

မိုက္ဂရိန္းေဝဒနာနဲ႕ အမ်ိဳးအစားမ်ား

ပံုမွန္အားျဖင့္ migraine without auraနဲ႕ migraine with auraဆိုျပီး နွစ္မ်ိဳးခြဲထားတယ္။ ၾကိဳတင္ နိမိတ္ျပလကၡဏာမရွိပဲ ရုတ္တရက္ျဖစ္တဲ့ migraine without aura ဟာ ပိုမိုအျဖစ္မ်ားတယ္။  ေဝဒနာခံစားရသူ အမ်ားစုဟာ တစ္လအတြင္း တစ္ၾကိမ္၊နွစ္ၾကိမ္ထက္ ပိုျဖစ္ေလ့ မရွိၾကဘူး။ တစ္လအတြင္း ၁၅ရက္ထက္ ပိုျဖစ္တတ္သူေတြကို chronic migraine နာတာရွည္ မိုက္ဂရိန္းလို႕ ေခၚပါတယ္။ အနည္းဆံုး ၃လဆက္တိုက္ျဖစ္ၾကတယ္။ ရာသီေသြးဆင္းတဲ့ရက္ေတြမွာ မိုက္ဂရိန္းလကၡဏေတြ ခံစားရသူကို menstrual migraineလို႕ ေခၚပါတယ္။ ဗိုက္မွာ ျဖစ္ရင္ abdominal migraineလို႕ ေခၚပါတယ္။ ကေလးေတြမွာ အဓိကေတြ႕ရတယ္။ basilar migraine ဆိုတာ ဦးေနွာက္အေျခမွာရွိတဲ့ ေသြးေၾကာမွာ သက္ေရာက္မႈရွိတဲ့အခါမ်ိဳးကို ေခၚပါတယ္။ ေနာက္ေစ႕ဖက္မွာ ထိုးကိုက္တာမ်ိဳး၊ နားထဲမွာ အသံၾကားရသလို ျဖစ္တတ္တယ္။ခ်ာခ်ာလည္မူးတာလည္း ရွိတတ္ၾကတယ္။occular migraineဆိုတာ မ်က္စိကိုက္ျပီး နာတာမ်ိဳးကို ေခၚပါတယ္။ hemiplegic migraineဆိုတာ ကိုယ္တျခမ္း အားယုတ္ျပီး မိုက္ဂရိန္းလကၡဏာေတြ ခံစားရတယ္။ တခ်ိဳ႕က ရက္ပိုင္းထိ ၾကာတတ္တယ္။ကံေကာင္းတဲ့အခ်က္က အျဖစ္မ်ားတဲ့အမ်ိဳးသမီးေတြဟာ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ကာလေတြမွာ မိုက္ဂရိန္းေဝဒနာ မခံစားၾကရဘူး။

မိုက္ဂရိန္းျဖစ္တဲ့အခါ အိမ္မွာ ဘာေတြလုပ္နိုင္လဲ။

-ျဖစ္တဲ့ဖက္ကို ေရခဲဝတ္ ကပ္ေပးထားသင့္တယ္။

-ပါရာစီတေမာ၊ အက္စ္ပရင္ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးတမ်ိဳးမ်ိဳး ေသာက္ေပးနိုင္တယ္။

-ေရမ်ားမ်ား ေသာက္ေပးပါ။

-ပူရွိန္းပါတဲ့ ေဆးတမ်ိဳးမ်ိဳးလိမ္းျပီး နိွပ္ေပးနိုင္တယ္။

-ၾကက္ျပဳတ္ေရ ပူပူေႏြးေႏြး ေသာက္ေပးနိုင္တယ္။တခ်ိဳ႕က ဂ်င္းထဲ့ျပီး ေသာက္ခိုင္းတယ္။

-ဂ်င္းထဲမွာပါတဲ့ ဓာတ္တမ်ိဳးက ပ်ိဳ႕အန္တာကို သက္သာေစတယ္။

-ကဖိန္းဓာတ္က ေသြးေၾကာေတြကို က်ဥ္းေစတဲ့သေဘာရွိလို႕ ေဝဒနာသက္သာေစမယ္။

-ေလ့လာမႈတခ်ိဳ႕အရ ပူစပ္တဲ့ အစားအေသာက္ေတြက ခံစားရတဲ့ ေဝဒနာကို ယာယီသက္သာေစတယ္။

-ဗီတာမင္ B2၊B6၊ B12၊ မဂၢနီစီယမ္၊ coenzyme Q10ပါတဲ့ အားေဆးေတြ ေသာက္ေပးနိုင္တယ္။

-အာယုေဗဒ ေဆးက်မ္းမွာ စပ်စ္ရည္(သို႕) ခါက်က္ဥ ေဖ်ာ္ရည္ တမ်ိဳးမ်ိဳး ေသာက္ေပးနိုင္တယ္လို႕ ဆိုထားပါတယ္။

-အေရးၾကီးဆံုးအခ်က္က တိတ္ဆိတ္ျပီး ေမွာင္မိုက္တဲ့ အခန္းထဲမွာ လဲေလွ်ာင္းအိပ္စက္ အနားယူေပးပါ။ 

လိုက္နာရန္အခ်က္မ်ား

-ေန႕စဥ္ အခ်ိန္မွန္အိပ္စက္အနားယူသင့္တယ္။

-စိတ္ဖိစီးမႈ တတ္နိုင္သမွ် ေလွ်ာ့ခ်ပါ။

-အစားအေသာက္ ပံုမွန္စားပါ။ အစာလြန္မခံပါနဲ႕။

-အာရံုစိုက္ရတဲ့ အလုပ္မွန္သမွ်ေရွာင္ထားသင့္တယ္။

-လိုအပ္ရင္ ေခါင္းကို နွိပ္ေပးနိုင္တယ္။ 

-ေဆးလိပ္၊အရက္ေသာက္ျခင္းက ေဝဒနာကို ပိုဆိုးေစတယ္။

-ေထာပတ္၊ခ်ီးစ္၊ဝိုင္အနီ၊ေခ်ာကလက္၊ အေစ့အဆံ၊ဟင္းခ်ိဳမႈန္႕ စတာေတြက ေခါင္းကိုက္ေစတတ္တယ္။

-ေဟာ္မုန္းေဆး၊ တားေဆး၊ အိပ္ေဆးတခ်ိဳ႕ကလည္း ျဖစ္ေစတတ္ေသးတယ္။

-အလင္းစူးစူးေတြ၊ ဆူညံသံေတြက ေဝဒနာကို ပိုဆိုးလာေစလို႕ ေရွာင္ရွားသင့္တယ္။

-လႈပ္ရွားမႈေၾကာင့္ ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာ ပိုဆိုးလာေစတာ ေတြ႕ရတယ္။

-အနားယူျပီး မသက္သာရင္(သို႕) ပိုဆိုးလာရင္ ဆရာဝန္နဲ႕ အျမန္ဆံုး ျပသသင့္ပါတယ္။

မိုက္ဂရိန္းမွာခံစားရတဲ့ ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာဟာ တခါတရံ ျပင္းထန္တတ္တယ္။ တစ္ေယာက္နဲ႕ တစ္ေယာက္ ေဝဒနာခံစားရပံုခ်င္း မတူညီၾကဘူး။အထူးသျဖင့္ အမ်ိဳးသမီးေတြဟာ ေဟာ္မုန္းအေျပာင္းအလဲဒဏ္ကို အမ်ားဆံုးခံစားၾကရတယ္။ သို႕ေသာ္ ဒီလိုျဖစ္တတ္တာေၾကာင့္ စိတ္ဓာတ္မက်ေစခ်င္ပါ။ မိုက္ဂရိန္း ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာ ခံစားရသူ တစ္ေယာက္က ဒီလိုေျပာပါတယ္။ "မနက္ေစာေစာ ကၽြန္ေတာ္ အိပ္ရာက ထခဲ့ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ့္ေခါင္းတျခမ္း ထိုးကိုက္ေနတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ အလုပ္နွစ္ခု ဆက္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဖြင့္ထားတဲ့မီးကို ပိတ္လိုက္ျပီးေနာက္ ျပန္အိပ္လိုက္ပါတယ္" ။ ေနာက္ေဝဒနာရွင္တစ္ေယာက္က ဒီလိုအၾကံေပးျပန္ပါတယ္။  "ေခါင္းကိုက္ေဝဒနာခံစားရတဲ့အခါ  အသက္ျပင္းျပင္းေလး တစ္ခ်က္ရႉရိႈက္လိုက္ပါ၊အနည္းဆံုး စိတ္ျငိမ္သြားေအာင္ စြမ္းေဆာင္ေပးနိုင္ပါလိမ့္မယ္"တဲ့။ အေကာင္းျမင္ဝါဒသမားေတြ လက္ကိုင္ထားတဲ့ ေဆာင္ပုဒ္တစ္ခုရွိပါတယ္။  "နာက်င္မႈဟာ ကၽြန္ေတာ့ကို ဒုကၡေပးေနသလား ကၽြန္ေတာ္ မသိပါ။ သို႕ေသာ္ ပိုမိုသန္စြမ္းလာေအာင္ စြမ္းေဆာင္ေပးနိုင္ပါသတဲ့။" 

ေဒါက္တာေအးမင္းထူး

Health Care Journal(26.7.13)