ကာကြယ္ေဆးထိုးတိုင္း ဘီပိုးမေအာင္

အသည္းေရာင္အသားဝါဘီပိုးဟာ ျမန္မာနုိင္ငံမွာ အျဖစ္မ်ားပါတယ္။ဒါ့ေၾကာင့္ လူတိုင္းနီးပါးလည္း ကာကြယ္ေဆး ထိုးထားဖို႕လိုပါတယ္။ အလားတူ ေဆးထိုးျပီးရင္လည္း ေအာင္၊မေအာင္ ျပန္လည္ စစ္ေဆးဖို႕လိုအပ္တာ မေမ့အပ္ဘူး။  ကၽြန္ေတာ္တို႕တိုင္းျပည္မွာ အသည္းဘီပိုးကာကြယ္ေဆးကို ထိုးတတ္ၾကတယ္။ ျပႆနာ တခုက ေဆးထိုးသူအမ်ားစုဟာ ေဆးေအာင္၊ မေအာင္ ျပန္လည္မစစ္ေဆးၾကေတာ့ဘူး။ အမွန္ကေတာ့ ေဆးထိုးျပီးတဲ့အခါ ျပန္လည္စစ္ေဆးဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဘီပိုး ကာကြယ္ေဆးသံုးၾကိမ္ ထိုးျပီး ၁လခြဲၾကာတဲ့ အခါ ေဆးေအာင္၊မေအာင္(HBs Ab quantitive)စစ္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ 

ဘီပိုး ကာကြယ္ေဆးထိုးျခင္း

အသည္းေရာင္ဘီပိုးကာကြယ္ေဆးဆိုတာ အမွန္ေတာ့ ပိုးရဲ႕အျပင္ဖက္ အခြံ(HBs Ag)ကို ခႏၶာကိုယ္ခုခံအားရွိရံုေလာက္ ထိုးထည့္ေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးကို လက္ေမာင္းမွာ အသားေဆးထိုးေပးရတယ္။ပံုမွန္အားျဖင့္ ၀-၁လ-၆လစသည္ျဖင့္ သံုးၾကိမ္ ထိုးေပးရတယ္။ ၀-၁လ-၂လ-၁၂လ ေလးၾကိမ္ထိုးတဲ့နည္းလည္း ရွိေသးတယ္။ အမ်ားစုဟာ သံုးၾကိမ္ထိုးနည္းကိုသာ အသံုးျပဳၾကတယ္။ ပထမအၾကိမ္နဲ႕ ဒုတိယအၾကိမ္ကို ၂လအတြင္း ထိုးေပးရမယ္။ ဒုတိယနဲ႕ တတိယၾကား အနည္းဆံုး ၂လ(၈ပတ္ျခား)ျပီး ထိုးေပးရတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ပထမနဲ႕ တတိယအၾကိမ္ၾကားမွာ အနည္းဆံုး ၄လ(၁၆ပတ္)ျခားသင့္တယ္။ 

အေရးၾကီးတဲ့ ေသြးစစ္ခ်က္

ေဆးထုိးျပီးတဲ့အခါ ေဆးေအာင္၊မေအာင္ဆိုတာကို တတိယေျမာက္ေဆးထိုးျပီး ၁လမွ ၂လအတြင္း ျပန္စစ္ေပးရတယ္။ စစ္တဲ့အခါ HBs Agကိုတိုက္ဖ်က္နိုင္တဲ့ anti-HBs Ab(quantitive) ပမာဏကို စစ္ေပးရတယ္။ အကယ္၍ HBs Abက 10mIU/ml အနည္းဆုံးရွိရင္ ေဆးေအာင္တယ္သတ္မွတ္တယ္။ HBs Ab(+)လို႕လည္း ျပတယ္။ အကယ္၍ HBs Ab titerက <10mIU/mlဆိုရင္ မေအာင္ေသးဘူးလို႕ သတ္မွတ္ပါတယ္။ ေနာက္တခါထပ္ျပီး ေဆးသံုးျကိမ္(၀-၁-၆) ျပန္ထိုးရမယ္။ ဒုတိယတေက်ာ့ ေဆးသံုးၾကိမ္လံုးထိုးျပီးေနာက္ ၁လခြဲအၾကာမွာ ေနာက္ထပ္ ေဆးေအာင္၊မေအာင္ ထပ္စစ္ပါတယ္။ ဒီတခါစမ္းၾကည့္လို႕ 10mIU/ml အနည္းဆုံးရွိရင္ ေဆးေအာင္တယ္သတ္မွတ္ပါမယ္။ အကယ္၍ ဒုတိယအေက်ာ့(သံုးၾကိမ္)ထိုးျပီး ေဆးမေအာင္ေသးရင္(တနည္းအားျဖင့္ HBs Ab <10mIU/mlျဖစ္ရင္) တျခားေသြးစစ္ရပါမယ္။ စစ္တဲ့အခါ HBs Agနဲ႕ HBc Abကို ေသြးစစ္ၾကည့္ရတယ္။ အေျဖရလာရင္ ျဖစ္နိုင္ေခ် သံုးခုရွိတယ္။

၁။ကာကြယ္ေဆး မတိုးသူ၊မတံု႕ျပန္သူ(Non-responder)

ေသြးစစ္တဲ့အခါ အေျဖနွစ္ခုလံုး negative(HBs Ag(-)ve နဲ႕ HBc Ab(-)ve) အနုတ္ျပေနရင္ ကာကြယ္ေဆးကိုမတံု႕ျပန္သူ(non-responder)အျဖစ္ သတ္မွတ္ပါတယ္။ ကာကြယ္ေဆးေပးလည္း မထူးသူ၊မတံု႕ျပန္သူျဖစ္လို႕ ကာကြယ္ေဆး ထပ္ေပးစရာ မလိုေတာ့ဘူး။ ေရာဂါဝင္ေရာက္မလာေအာင္ ကာကြယ္ရံုသာ အားစုိက္ရတယ္။ အကယ္၍ ဒီလိုလူမ်ိဳးမွာ ဘီပိုးရွိတယ္လို႕ ယူဆရတဲ့ အရည္၊ေသြး၊အကၽြဲအခၽြဲေတြနဲ႕ မေတာ္တဆထိခိုက္ရွနာမိရင္ လိုအပ္တာကို ခ်က္ခ်င္း လုပ္ေဆာင္ရပါတယ္။ အရင္ဆုံုး Hepatitis B Immunoglobulin(HB Ig)ေျဖေဆးကို ခ်က္ခ်င္း ထိုးေပးရတယ္။ ျပီးရင္ ေနာက္တစ္လၾကာတဲ့အခါ HB Igကို ေနာက္ထပ္တလံုး ထပ္ထိုးေပးရမယ္။ ေဆးထုိးတဲ့အခါ ကာကြယ္ေဆးထိုးသလုိပဲ လက္ေမာင္းရင္းမွာ အသားေဆးထိုးေပးရတယ္။ ေဆးပမာဏကို အေလးခ်ိန္နဲ႕ခ်ိန္ျပီး(0.06ml/kg) ထိုးေပးရတယ္။

၂။ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႕မလိုအပ္ေတာ့သူ

ေဆးစစ္ၾကည့္တဲ့အခါ ေသြးအေျဖအရ HBs Ag(-)ျဖစ္ျပီး HBc Ab(+)ဆိုရင္ အရင္က ေရာဂါပိုးဝင္ဘူးတယ္လို႕ သိရတယ္။ဒီလို လူနာမ်ိဳးမွာ ကာကြယ္ေဆးထိုးစရာ မလိုအပ္ေတာ့ပါဘူး။ ေဆးေအာင္တယ္လို႕ သတ္မွတ္လိုက္ပါတယ္။ ေရာဂါပိုးကို တိုက္ဖ်က္နိုင္စြမ္း ခုခံအားရွိေနတာ ျဖစ္လို႕ ေဆးကုစရာ မလိုအပ္ေတာ့ပါဘူး။ ေရာဂါျပီးသူအျဖစ္ သတ္မွတ္ပါတယ္။

၃။ေရာဂါပိုးဝင္ေရာက္ျပီး လတ္တေလာေရာဂါရွိေနသူ

အကယ္၍ ေသြးအေျဖနွစ္ခုလံုး(+)ဆိုရင္ တနည္းအားျဖင့္ (HBs Ag(+)ve နဲ႕ HBc Ab(+)ve)ျဖစ္ေနရင္ လတ္တေလာ ပိုးရွိေနျပီ ျဖစ္လို႕ ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႕ မလိုအပ္ေတာ့ပါဘူး။ တျခားသူကို ေရာဂါပိုးမကူးစက္ေအာင္ ဂရုစိုက္ဖို႕ မွာၾကားရတယ္။ ဒါ့ျပင္ ကိုယ္တိုင္လည္း အသည္းေရာင္ဘီပိုးရွိလို႕ ဆရာဝန္နဲ႕ျပသျပီး ေသခ်ာဂရုစိုက္ ကုသသင့္ပါတယ္။

HBs Abဆိုတာ အခ်ိန္ၾကာတာနဲ႕အမွ်က်ဆင္းတတ္တာထံုးစံပါ။ အကယ္၍ ေဆးသံုးၾကိမ္ထိုးျပီး ေဆးေအာင္ထားရင္ 10mIU ေအာက္က်ေတာင္မွ သိပ္ဆိုးရိမ္ဖို႕မလိုအပ္ေတာ့ဘူး။ သီအုိရီအရ ပထမသုံးၾကိမ္ကာကြယ္ေဆးထိုးျပီး ေဆးေအာင္ရင္(HBs Ab -at least 10mIU) HBV အသည္းေရာင္ဘီ မျဖစ္ေအာင္ ၂၂နွစ္ေလာက္ ကာကြယ္ေပးနိုင္တယ္။ ၾကားထဲမွာ ေသြးစစ္ၾကည့္လို႕ HBsAb(-) ျပရင္ေတာင္ ကာကြယ္ေဆးဆက္ထိုးဖို႕ မလိုအပ္ေတာ့ဘူး။ ဘာ့ေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ခႏၶာကိုယ္မွာရွိတဲ့ ခုခံအားမွတ္ဥာဏ္ immune memory (anamnestic anti-HBs response)က်န္ရစ္ခဲ့လို႕ ျဖစ္ပါတယ္။ အလားတူ ခုခံအားက်ဆင္းတဲ့ လူနာေတြမွာလည္း ေဆးေအာင္ျပီးျဖစ္ရင္ ကာကြယ္ေဆး ထပ္ထိုးဖုိ႕မလိုအပ္ပါဘူး။ ဒါကသီအိုရီအရေျပာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕က (၅)နွစ္ေနတဲ့အခါ booster dose တၾကိမ္ျပန္ထိုးဖို႕ လိုအပ္တယ္လို႕ ယူဆၾကတယ္။

ေဆးေအာင္၊မေအာင္ စစ္မထားရင္ ဘယ္လိုလုပ္သင့္လဲ။

ေဆးေအာင္၊မေအာင္ ျပန္စစ္မထားတဲ့အခါ ပိုးရွိသူကတဆင့္ ကူးစက္ခံရတတ္တယ္။သို႕ေသာ္ ေသြးစစ္ျပီး HBs Abပမာဏ အနည္းဆံုး 10mIU ရွိရင္ ဘာမွထပ္လုပ္ဖို႕မလိုအပ္ေတာ့ပါဘူး။ ေရာဂါျပီးေနသူလို႕ သတ္မွတ္ပါတယ္။

အကယ္၍ ေရာဂါပိုးကူးစက္ျခင္းခံရတယ္လို႕ သံသယရွိရင္ အင္တီေဘာ္ဒီစစ္ၾကည့္ရတယ္။ HBs Ab <10mIU ေအာက္ဆိုရင္ HBIg ေျဖေဆး ခ်က္ခ်င္း ထိုးဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ တခါတည္း ေနာက္လက္ေမာင္းမွာ အသည္းေရာင္ဘီ ကာကြယ္ေဆးကို booster dose အေနနဲ႕ တလံုးထိုးေပးရမယ္။ ေနာက္ ၆လအၾကာမွာ HBs Abထပ္စစ္ေပးရမယ္။ ထိုးထားတဲ့  IGက အင္တီေဘာ္ဒီတိုက္ရိုက္ ျဖစ္တာမို႕ ေသြးအေျဖကို အနည္းဆံုး ၄-၆လၾကာမွ ျပန္စစ္ရတာျဖစ္ပါတယ္။

ကာကြယ္ေဆးထိုးတဲ့အခါ ဆရာဝန္ေတြ လိုက္နာသင့္တာေတြလည္း ရွိပါတယ္။ ကာကြယ္ေဆး ထိုးထားတဲ့အခ်က္အလက္ေတြကို စနစ္တက်မွတ္တမ္း တင္ထားသင့္တယ္။ 

-လူနာအမည္(name)၊

-ေဆးနာမည္(drug)

-ထုတ္လုပ္တဲ့ ကုမၸဏီ(manufacturer)

-ေဆးအမွတ္(vaccine lot)

-ရက္စြဲ(date) 

-ထိုးတဲ့ေနရာ(route)

-ေဆးပမာဏ(vaccine dosages)

ကာကြယ္ေဆးထုိးျပီးတဲ့အခါလည္း recordလုပ္ျပီး ေသခ်ာမွတ္တမ္းတင္သင့္တယ္။

-လူနာအေျခအေန၊

-ေသြးျပန္စစ္တဲ့ေန႕၊

-ေဆးေအာင္၊မေအာင္ ဆိုတာကို ေသခ်ာမွတ္ထား၊ေရးထားသင့္တယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆိုေတာ့ ေသြးျပန္စစ္တဲ့အေျဖက ေနာက္ပိုင္းအတြက္ အေရးၾကီးလို႕ ျဖစ္ပါတယ္။

သိစရာအခ်က္မ်ား

အသည္းေရာင္ အသားဝါဘီ ကာကြယ္ေဆးဆိုတာ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးမဟုတ္ပဲ HBs Ag(ပိုးအခြံ)ကို ထိုးတာ ျဖစ္လို႕ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး ျပႆနာၾကီးၾကီးမားမားမရွိပါဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္စဥ္နဲ႕ နို႕တိုက္စဥ္ လိုအပ္တဲ့အခါ ထိုးေပးနိုင္တယ္။ မိခင္ေတြအေနနဲ႕ မိမိတို႕ကေလးကိုစိတ္ခ်လက္ခ် နို႕တိုက္နိုင္တယ္။HBsAg(+) မဟုတ္မခ်င္း ဘယ္လိုအေျခအေနမ်ိဳးမွာမဆို ကာကြယ္ေဆးထိုးေပးနိုင္တယ္။ ကာကြယ္ျပီးသားလည္း ကာကြယ္ေဆးထပ္ထိုးမိလို႕ ဘာျပႆနာမွမရွိနိုင္ပါ။ ခုခံအားက်ဆင္းသူေတြမွာ လိုအပ္ရင္ ထိုးထားနိုင္တယ္။ ေသြးျပန္စစ္ႁကည့္ျပီး ၁၀ေအာက္နည္းရင္ booster dose ထပ္ေပးနိုင္တယ္။ ေဆးေအာင္သြားရင္ အင္တီေဘာ္ဒီပမာဏက သိပ္အေရးမပါေတာ့ဘူး။  ျမန္မာနိုင္ငံမွာေတာ့ ဆရာဝန္အမ်ားစုက HBs Ab စစ္ျပီး 100mIUအထက္ျဖစ္မွ ေဆးေအာင္တယ္လို႕ သတ္မွတ္ထားတယ္။ အကယ္၍ 100mIUေအာက္ဆိုရင္ low responder အျဖစ္သတ္မွတ္ျပီး ကာကြယ္ေဆးထပ္ထိုးခိုင္းပါတယ္။ အထူးသတိရေစခ်င္တာက ကာကြယ္ေဆးသံုးၾကိမ္ ထိုးျပီးတိုင္း ဘီပိုးေအာင္၊မေအာင္ ေသခ်ာေပါက္ ျပန္စစ္ေပးပါ။ အကယ္၍ မေအာင္ေသးရင္ ဆရာဝန္ညႊန္ၾကားခ်က္အတိုင္း ကာကြယ္ေဆးထပ္ထုိးဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

ရတနာပံုသတင္းစာ(၂၃.၆.၁၄)