အေနအထားေျပာင္း အမူးေရာဂါ

 ေခါင္းမူးတယ္၊ေခါင္းကိုက္တယ္ဆိုတာမ်ိဳးက လူတိုင္းနီးပါး ျဖစ္ဖူးၾကံဳဖူးၾကပါတယ္။ ေခါင္းအေနထားေျပာင္းတဲ့အခါ၊ အထိုင္အထေတြမွာ မူးတတ္တယ္။တခ်ိဳ႕ေတြက် လႈပ္ရွားမႈမရွိပဲကိုမူးတာမ်ိဳးရွိပါတယ္။နားအူတာ၊ေလထြက္တာမ်ိဳးနဲ႕လဲ တြဲလာတတ္တယ္။မူးတဲ့ပံုစံမ်ိဳးစံုရွိသလို ျဖစ္ေစတဲ့အေၾကာင္းရာေတြကလည္း မ်ားပါတယ္။ ဒီဘက္ေခတ္မွာ ေရာဂါနဲ႕မဆိုင္တဲ့ အရက္ေသာက္၊ဘီယာေသာက္ျပီးမူးေနသူေတြကလည္း အမ်ားသားလား။ အစားေသာက္ပ်က္၊အအိပ္ပ်က္သူေတြလည္း မူးတတ္ျပန္တယ္။ serotonin မ်ားတဲ့အစားစာေတြ(ခ်ီးစ္၊ေထာပတ္)စားသူလည္း မူးတတ္ပါတယ္။ခႏၶာကိုယ္လႈပ္ရွားဖို႕ မရွိမျဖစ္လိုအပ္တဲ့ ဂလူးကိုစ္႔ဓာတ္ခ်ိဳ႕တဲ့ တဲ့အခါလည္းမူးမယ္။ကစားလြန္ျပီး
ေျပးတိုင္းလိုက္တိုင္းကစားျပီး ခ်ာခ်ာလည္မူး၊ထိုးအန္လို႕ ကေလးငယ္တေယာက္ ေဆးခန္းေရာက္လာဖူးတယ္။ကစားရင္းေက်ာင္းမွာမူးလို႕ အေမာတေကာ ေဆးခန္းအေျပးအလႊားေရာက္လာရွာတဲ့ မိခင္ခမ်ာ ေရာက္မွသာ အေၾကာင္းသိျပီးသက္ျပင္းခ်နိုင္တယ္။ ဒီလိုလူနာမ်ိဳးဟာ ဆရာဝန္မလိုပဲ သူ႕ဘာသာကို ေပ်ာက္ကင္းနိုင္ပါတယ္။ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ တက္လြန္း၊က်လြန္းသူေတြလဲ အမူးနဲ႕မကင္းနိုင္ပါဘူး။ ေခါင္းခိုက္မိျပီး ဦးေနွာက္ထိမိသူေတြလဲ မူးတာတင္မက ထိုးထိုးျပီးအန္တတ္ပါေသးတယ္။ မူးေစတဲ့အေၾကာင္းရာေတြအမ်ားအျပားထဲမွာ ဘာေၾကာင့္မွန္းမသိမူးျပီး ျပန္ေပ်ာက္သြားသူေတြလည္း ဒုနဲ႕ေဒးမဟုတ္လား။ အစားေသာက္၊အေနထိုင္မမွန္လို႕မူးသူေတြအေနနဲ႕ စိုးရိမ္ဖို႕မလိုေပမယ့္ ေခါင္းထိခိုက္မိတာမ်ိဳးေတြမွာေတာ့ မေပါ့ဆသင့္ပဲ ဆရာဝန္နဲ႕ျပသသင့္ပါတယ္။ မူးတုိင္း ဘာေရာဂါျဖစ္လို႕ပါလိမ့္ အေတြးလြန္တာမ်ိဳးကလည္း မေကာင္းတာအမွန္ပါ။တခ်ိဳ႕အမူးေရာဂါေတြက်ေတာ့ ဆရာဝန္ေတြကိုယ္တိုင္ကို ေခါင္းေခ်ာက္ရ၊ေခါင္းကိုက္ရတာမ်ိဳးေတြ ျဖစ္ရပါတယ္။ BPPV(benign paroxysmal positional vertigo)လို အမူးေရာဂါမ်ိဳးဟာ ဆရာဝန္ေတြကို ေခါင္းေျခာက္ေစပါတယ္။ BPPV ကို ျမန္မာလို ျပန္ထားတာအတိအက်မရွိတဲ့အတြက္ အလြယ္တကူပဲ အေနအထားေျပာင္းအမူးေရာဂါလို႕ ဘာသာျပန္ပါမယ္။

BPPVဟာ ရုတ္တရက္ ေခါင္းအေနအထားေျပာင္းတဲ့အခါမ်ိဳးမွာ ေတြ႕ရပါတယ္။အထူးသျဖင့္ လွဲအိပ္လိုက္တဲ့အခါမ်ိဳး၊ အိပ္ေနစဥ္တဖက္ဖက္ကို ေစာင္းလိုက္တဲ့အခါမ်ိဳးေတြမွာ ေခါင္းကမခံမရပ္နိုင္ကို မူးလာပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ဆိုရင္ ညအိပ္ရမွာကို ေၾကာက္ေနရတယ္။လွဲအိပ္တဲ့အခါ မူးလြန္းလို႕တဲ့။ တခ်ိဳ႕က ညအိပ္ေနရင္း မနက္နိုးေတာ့ တဖက္မေစာင္းနိုင္ေတာ့ဘူး။ေစာင္းလိုက္တာနဲ႕ မေနနိုင္မထိုင္နိုင္ မူးလာေတာ့တာ။ဒါ့ေၾကာင့္ အေနထားေျပာင္းအမူးေရာဂါလို႕ ေခၚတာပါ။ ဒီတိုင္းေနရင္အေကာင္းေပမယ့္ ေျပာင္းလိုက္ရင္မေကာင္းေတာ့ဘူး။ မူးတဲ့အျပင္ ပ်ိဳ႕တာ၊အန္တာေတြပါ ရွိလာျပီ။ ထိုင္ရာကထတဲ့အခါ မိုက္ခနဲမူးတာမ်ိဳးကိုက် အေနအထားေျပာင္းအမူးေရာဂါ(BPPV)လို႕ မေခၚနိုင္ပါဘူး။postural hypotensionေသြးေပါင္ခ်ိန္က်လို႕ ရုတ္တရက္ေသြးမလုိုက္နိုင္လို႕ မူးတာမ်ိဳးပါ။ BPPV ဆိုတာ နားအပိုင္းသံုးပိုင္းခြဲထားတဲ့ထဲမွာ အတြင္းဆံုးပိုင္းမွာ ျပႆနာရွိတဲ့အခါမ်ိဳးမွာျဖစ္ပါတယ္။နားအတြင္းပိုင္းမွာ labyrinthေခၚတဲ့ ဝကၤဘာသ႑ာန္ အရည္လမ္းေၾကာင္းတခု ရွိပါတယ္။ဒီလမ္္းေၾကာင္းမွာရွိတဲ့ အရည္ေတြ လုပ္ရွားမႈက ေခါင္းေနအထား balance ကို ထိန္းညိွေပးပါတယ္။ ဒီလမ္းေၾကာင္းဟာ semicircular canal ေခၚတဲ့ စက္ဝိုင္းျခမ္းပံု ျပြန္ေသးသံုးခုနဲ႕ ဆက္သြယ္တည္ရွိတယ္။ပံုမွန္အားျဖင့္ utrical ထဲမွာရွိရမယ့္ calcium carbonate crystal ကယ္လ္ဆီယမ္ပံုေဆာင္ခဲငယ္ေတြဟာ ေအာက္ဖက္ဆံုးposterior canalအေနာက္ျခမ္းျပြန္ငယ္ထဲ ဝင္ေရာက္ပိတ္ဆို႕တဲ့အခါ အေနအထားေျပာင္းအမူးေရာဂါကို အဓိကျဖစ္ေစပါတယ္။တျခားsemicircular canalျပြန္ေတြပိတ္တဲ့အခါမ်ိဳးမွာလဲ ျဖစ္တတ္ေပမယ့္ အျဖစ္ေတာ့နည္းပါတယ္။ပံုမွန္လူတေယာက္ ေခါင္းလႈပ္တဲ့အခါ အတြင္းပိုင္းနားထဲမွာရွိတဲ့ အရည္ေတြရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈကို အာရံုခံအေမႊးမွ်င္နာဖ့္ေၾကာေတြက တဆင့္ဦးေနွာက္ကို ပို႕ေဆာင္ေပးပါတယ္။ဦးေနွာက္ကတဆင့္ မ်က္စိကို အလိုက္သင့္ျဖစ္ဖို႕ လံႈေဆာ္ေပးပါတယ္။ညအိပ္တဲ့အခါ နားအတြင္းပိုင္းutricleထဲမွာရွိတဲ့ ကယ္ဆီယမ္အပိုင္းအစေတြဟာ ေအာက္ဖက္ကို တျဖည္းျဖည္းေရြ႕လ်ားလာျပီး semicircular canalထဲကို ဝင္ေရာက္ပိတ္ဆို႕တဲ့အခါ လႈပ္ရွားမႈကို ဦးေနွာက္က ပံုမေဖာ္နိုင္ေတာ့ပဲ ခ်ာခ်ာလည္မူးလာေစတယ္။ဒါ့ေၾကာင့္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ျဖစ္သူေတြၾကည့္လိုက္ရင္အိပ္ရာထ မနက္ပိုင္းမွာ အေတြ႕မ်ားတယ္။ ပတ္ဝန္းက်င္ေလထုဖိအားေျပာင္းလဲတဲ့အခါ၊ ရာသီဥတုေအးတဲ့အခါ ေတြမွာလည္း ေတြ႕ရတတ္ပါတယ္။နားခိုင္းမိတာ၊ပိုးဝင္တာေၾကာင့္လည္း အျဖစ္မ်ားတယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။တျခားအမူးေရာဂါေတြနဲ႕မတူတာက နားအူတာ၊ထံုတာက်င္တာ၊အေၾကာေသတာ၊မ်က္ရိုးကိုက္တာမ်ိဳး မရွိတတ္ဘူး။

 တခါျဖစ္ဖူးသူဟာ ေနာက္ထပ္ျပန္ျဖစ္နိုင္တယ္။အမ်ားစုဟာ ၄၀ေက်ာ္အရြယ္အသက္ၾကီးသူေတြဆိုေပမယ့္ ငယ္ရြယ္သူေတြမွာလည္း ေတြ႕ရပါတယ္။ေအးတဲ့ရာသီေတြမွာ ပိုမိုေတြ႕ရတယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြက နွစ္ဆေလာက္ အျဖစ္မ်ားတယ္။ ေခါင္းတဖက္ထဲသာ ျဖစ္ၾကတယ္။ဥပမာ ဘယ္ဘက္ျဖစ္သူဟာ ညာဘက္ေစာင္းအိပ္နိုင္တယ္။ ေခါင္းေမာ့တဲ့အခါ၊ ေခါင္းလွည့္တဲ့အခါမွသာေတြ႕ရတယ္။ ေရာဂါလို႕ေခၚလို႕မရသလို ေပ်ာက္ဖို႕လည္း အခ်ိန္ယူရတယ္။ တခ်ိဳ႕က ေခါင္းလွည့္ေလ႕က်င့္ခန္းနဲ႕ေပ်ာက္တတ္သလို မေပ်ာက္သူက ရက္ပိုင္းမွ လပိုင္းထိၾကာတတ္တယ္။ စားေဆး၊ထိုးေဆးနဲ႕ ေပ်ာက္ကင္းတာေတာ့ မေတြ႕မိေသးဘူး။ ေရာဂါေဝဒနာသက္သာေစဖို႕ေတာ့ တခ်ိဳ႕ေဆးေတြ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။ ေလာေလာဆယ္မေပ်ာက္ကင္းလည္း ေနာက္ပိုင္းသူ႕ဘာသာေပ်ာက္ကင္းမွာမို႕ အထူးစိုးရိမ္ဖို႕ေတာ့လည္း မလိုအပ္ဘူး။ျပႆနာတခုက ေရာဂါမဟုတ္ဘူးဆိုေပမယ့္ လူနာအတြက္ေတာ့ ဒုကၡမေသးလွဘူး။ ဟိုေစာင္းမရ၊ဒီလွည့္မရဆိုေတာ့ စိတ္ကသိကေအာက္ေတာ့ ျဖစ္ရတယ္။ ညအိပ္တဲ့အခါ ပက္လက္အိပ္မရတဲ့လူနာေတြက ဒုကၡအေရာက္ဆံုးပါပဲ။ တခ်ိဳ႕က် မနက္အိပ္ယာနိုးေတာ့ ေခါင္းလွည့္လို႕မရလို႕ ဆရာဝန္ေျပးပင့္ရတယ္။ ဒီလိုလူနာေတြကုဖို႕အတြက္ epley maneuver ေခၚတဲ့ ေခါင္းေလ့က်င့္ခန္းသာရွိပါတယ္။ေခါင္းေလ့က်င့္ခန္းဆိုတာလည္း ျဖစ္တဲ့ဘက္လွည့္ရတာလည္းပါေတာ့ လူနာအတြက္ မသက္သာလွဘူး။သက္သာရင္ေတာ္ေသးရဲ႕။ တခါမက နွစ္ခါ၊မေပ်ာက္ေတာ့ သံုးခါ ဆက္လုပ္ခိုင္းရတဲ့ဆရာဝန္လည္း ေခၽြးျပန္ရတယ္။ အိမ္မွာ ကိုယ့္ဘာသာလုပ္ခိုင္းတဲ့အခါ မလုပ္ခ်င္သူကမ်ားတယ္။ ေဆးေပးျပီး ေခ်ာ့ခိုင္းခဲ့ရတဲ့လူနာေတြလည္း မနည္းလွဘူး။ ေဆးခန္းခ်ာခ်ာလည္မူးျပီးလာတဲ့လူနာအနက္ ၂၀ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္က BPPV ျဖစ္သူေတြဆိုတဲ့ ကိန္းဂဏာန္းက မေသးလွဘူး။ 

အေနအထားေျပာင္းအမူးေရာဂါ ေသခ်ာဖို႕က လကၡဏာေမးရံုတင္မက Dix-Hallpike ေခၚတဲ့ ေခါင္းေစာင္း၊ကိုယ္သိပ္အေနအထားနဲ႕ ေသခ်ာေစရတယ္။ မ်က္ဆံက အထက္ ဘယ္၊ညာျမန္ျမန္ယိမ္းေနရင္ nystagmus ရွိလို႕အေနအထားေျပာင္း အမူးေရာဂါလို႕သတ္မွတ္ပါတယ္။posterior canalမွာ ပိတ္ဖို႕မ်ားပါတယ္။မရွိရင္ roll test ဆက္လုပ္ျပီး ေစာင့္ၾကည့္ပါတယ္။လူနာကို ပက္လက္အိပ္ခိုင္းျပီး ေခါင္းနဲနဲငံု႕ဘယ္ဘက္ကို ၉၀ဒီဂရီေစာင္းခိုင္း၊ညာဖက္ကို ၉၀ဒီဂရီေစာင္းခိုင္းျပီး ၾကည့္ပါတယ္။nystagmusေတြ႕ရင္  lateral canalမွာပိတ္တယ္လို႕ယူဆပါတယ္။ဒီလိုသာမန္ကာလွ်ံကာ testေလ့က်င့္ခန္းေလးကိုက တခ်ိဳ႕လူနာေတြအတြက္ ပင္ပန္းဆင္းရဲလွပါတယ္။ မသိရင္ ဆရာဝန္ဘာလုပ္ေနပါလိမ့္ ထင္ၾကမယ္။

အေနအထားေျပာင္း အမူးေရာဂါျဖစ္ရင္ ကုသဖို႕ နည္းလမ္းနွစ္သြယ္သာ ရွိပါတယ္။ ပထမနည္းက Epley maneuver ေခၚတဲ့ ပံုေဆာင္ခဲေတြေနရာမွန္ျပန္ပို႕ေပးတဲ့ ေခါင္းေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ခိုင္းရတယ္။ တခ်ိဳ႕ကို semont maneuver ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ေစတယ္။ သိပ္ဆိုးတဲ့လူနာေတြမွာ vestibular suppressant ေဆးကို တနာရီေလာက္ ၾကိဳေပးထားျပီး ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ေစတယ္။ ေဆးခန္းတင္မက အိမ္မွာေတြပါလုပ္ဖို႕ သင္ၾကားေပးလိုက္ရတယ္။ တရက္ကို သံုးၾကိမ္၊နွစ္ပတ္ေလာက္လုပ္ခိုင္းရတယ္။ သက္သာသူအမ်ားစုက သံုးရက္အတြင္း သက္သာၾကတယ္။ ပိုမိုဆိုးရြားတဲ့လူနာေတြ၊ေန႕စဥ္လုပ္ငန္းမလုပ္နိုင္သူေတြ၊ ကာလရွည္ၾကာျဖစ္သူေတြကို ေနာက္ဆံုးအေနနဲ႕ ခြဲစိတ္ကုသရတယ္။ျဖစ္တဲ့ျပြန္ကိုပိတ္ပစ္ျပီး ေနာက္မျဖစ္ေတာ့ေအာင္လုပ္တဲ့နည္းကို အသံုးျပဳၾကတယ္။ပံုမွန္မဟုတ္လို႕ ေနာက္ဆက္တြဲဆိုးက်ိဳးမ်ားသလို အသံုးျပဳမႈနည္းတယ္။ Epley maneuver ကို John Epley ဆိုတဲ့ဆရာဝန္က ၁၉၈၀မွာ စတင္အသံုးျပဳခဲ့တယ္။ လက္ရွိအသံုးျပဳေနတဲ့ ေခါင္းေလ့က်င့္ခန္းဟာ Epley maneuver ကို Modified ပိုေကာင္းေအာင္ ျပဳျပင္ထားတဲ့ေလ့က်င့္ခန္းျဖစ္ပါတယ္။၇၀ရာခိုင္ႏႈန္းက ေလ့က်င့္ခန္းနဲ႕သက္သာတယ္ဆိုပါတယ္။ ေခါင္းေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပံုအဆင့္ဆင့္ကို ေအာက္မွာေဖာ္ျပလိုက္ပါတယ္။

Epley maneuver လုပ္ပံုအဆင့္ဆင့္

၁။ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္မယ့္ ကုတင္မွာ မတ္မတ္ထိုင္ျပီး ေျခေထာက္ဆန္႕ထားရမယ္။

၂။ေရွးဦးစြာ ေရွ႕မ်က္နွာမူျပီး ေခါင္းကို ျဖစ္တဲ့ဖက္ ၄၅ဒီဂရီ ေစာင္းထားရမယ္။ စကၠန္႕ ၃၀(မိနစ္ဝက္)ထားရတယ္။

၃။ျပီးရင္ ေခါင္းေစာင္းလ်က္ ရုတ္တရက္ လွဲခ်လိုက္ရမယ္။ေခါင္းကို ၃၀ဒီဂရီေလာက္ ေမာ့ထားသင့္တယ္။ျဖစ္တဲ့ဖက္က နားဟာ ေျမၾကီးဖက္ကို ဦးတည္ေနရမယ္။စကၠန္႕သံုးဆယ္ထားရမယ္။ ဒီလိုလုပ္ခ်ိန္မွာ မခံမရပ္နိုင္ မူးတာ၊မ်က္လံုး လည္တာရွိနို္င္တယ္။

၄။ဆန္႔က်င္ဖက္၄၅ဒီဂရီကို ေခါင္းရုတ္တရက္လွည့္ရမယ္။အရင္ပံုစံတိုင္း ေခါင္းကိုေမာ့ထားရမယ္။ဒီအေနထားမွာ ခႏၶာကိုယ္ဟာ ပက္လက္အေနထားသာ ရွိေသးတယ္။စကၠန္႕၃၀ ခန္႕ထားရမယ္။

၅။ပက္လက္အေနထားကေန ေခါင္းေစာင္းတဲ့ဖက္ကို ၉၀ဒီဂရီ လွိမ္႕ရမယ္။သတိထားရမွာက ေခါင္းအေနထားကလည္း လွည့္ထားတဲ့အတိုင္း ေစာင္းျပီး လိုက္သြားရမယ္။ဒီအခ်ိန္မွာ ထပ္ေခါင္းမူးတာမ်ိဳးရွိနိုင္တယ္။ စကၠန္႕သံုးဆယ္ ထားရမယ္။

၆။ျပီးရင္ ေခါင္းေစာင္းလ်က္ အရင္အေနထားအတိုင္း ျပန္ထျပီး ထိုင္ေနရတယ္။စကၠန္႕၃၀ေလာက္ျပီးရင္ ေခါင္းကိုပံုမွန္အေနထားတိုင္း ေရွ႕တည့္တည့္ကို ျပန္ၾကည့္ခိုင္းတယ္။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္လို႕ စုစုေပါင္းၾကာခ်ိန္က ၃မိနစ္ခန္႕သာ ရွိပါတယ္။

Epley maneuverကို တေန႕သံုးၾကိမ္၊ေလးၾကိမ္ ျပန္လုပ္ခိုင္းတယ္။ တခါေလာက္လုပ္ခိုင္းရင္ပဲ လူနာေတြမွာ ပင္ပန္းျပီး မခံမရပ္နိုင္ျဖစ္လာၾကတယ္။ တခ်ိဳ႕ေခါင္းနည္းနည္းေလာက္ေစာင္းရင္ပဲ မူးတဲ့လူနာေတြမွာ ဒီေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ဖို႕ မျဖစ္နိုင္တာမ်ိဳးလည္းေတြ႕ရဖူးတယ္။ထိုင္ဖို႕ေတာင္ အနိုင္နိုင္ရယ္ဆိုတဲ့ လူနာေတြမွာ ေခါင္းအေတာ္ေျခာက္ရတယ္။ ေသာက္ေဆး၊ထိုးေဆးေတြက ဒီေရာဂါမွာ အက်ိဳးမျဖစ္ထြန္းတာ မ်ားတယ္။ ကံေကာင္းေထာက္မျပီး သက္သာသြားတဲ့အခါ ဆရာဝန္ေတာ္လို႕ ျဖစ္သြားတတ္ျပန္တယ္။ ဆရာဝန္ထက္ လူနာပိုကံေကာင္းတယ္ေျပာရမွာပါ။ ဆရာဝန္ဆိုတာ လူနာသက္သာဖို႕သာ အဓိကမဟုတ္လား။ ျဖစ္သူအမ်ားစုဟာ ခ်က္ခ်င္းမေကာင္းေတာင္ ရက္အနည္းငယ္အတြင္း ကံေကာင္းၾကပါတယ္။ ျပန္လည္းျဖစ္တတ္လို႕ ဂရုစိုက္ေစခ်င္တယ္။ ဒီလိုျဖစ္တတ္သူေတြ မၾကာခင္ေကာင္းသြားမွာမို႕ စိုးရိမ္ေသာကမေရာက္ၾကဖို႕ တိုက္တြန္းလိုပါတယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

Health Care Journal(15.2.13)