သက္ေစာင့္ဓာတ္မ်ားကို ေလ့လာျခင္း(၉)

Vitamin B12(cobalamin)

ဗီတာမင္ အုပ္စုဝင္ေတြထဲမွာ အရႈပ္ေထြးဆံုး တည္ေဆာက္ပံုရွိတဲ့ ဗီတာမင္တမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ ဖြဲ႕စည္းပံုေပၚမူတည္ျပီး နာမည္အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိပါတယ္။ cobalamin, cobamin,vitadurin, cyanocobalamin,hydroxycobalamin, methylcobalamin, adenosylcobalamin စသည္ျဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိပါတယ္။ ဗီတာမင္ ဘီတြဲကို လူ၊တိရိစာၦန္နဲ႕ အပင္ေတြက မထုတ္လုပ္နိုင္ၾကဘူး။ ဗက္တီးရီးယားပိုးေတြ ကတဆင့္ ရရွိၾကတယ္။ ဗက္တီးရီးယားေတြရဲ႕ fermentationျဖစ္စဥ္ကတဆင့္ hydroxycobalamin ကုိ ရရွိနိုင္တယ္။ ဓာတ္ခြဲခန္းေတြမွာ activated charcoalနဲ႕ ထပ္မံသန္႕စင္ျပီး cyanocobalaminကို ထုတ္ယူတယ္။ လူ႕ခႏၶာကိုယ္ထဲေရာက္ရင္ methylcobalamin ဆိုျပီး ေျပာင္းလဲသြားတယ္။ အသည္းထဲမွာ adenosylcobalamin ဆိုျပီး သိမ္းဆည္းျပန္တယ္။ လိုအပ္တဲ့ အခါ သိမ္းဆည္းထားတဲ့ vitamin B12ကို ထုတ္ယူသံုးစြဲေပးတယ္။ 

ဗီတာမင္ ဘီတြဲကို pernicious anaemia ေသြးအားနည္းေရာဂါနဲ႕ ဆက္စပ္ျပီး စတင္ ေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။ ေသြးနီဥဖြဲ႕စည္းဖို႕ အေရးပါသလို ဦးေနွာက္နဲ႕ အာရံုေၾကာဆဲလ္ေတြအတြက္လည္း လိုအပ္ပါတယ္။ ခႏၶာကိုယ္အတြက္ လိုအပ္တဲ့ ဆဲလ္သစ္ေတြကို အစားထိုးေပးတယ္။ ပ်က္ဆီးသြားတဲ့ ဒီအန္ေအကို ျပဳျပင္ေပးတယ္။ ဗီတာမင္ဘီ အုပ္စုဝင္ျဖစ္လို႕ အစားအေသာက္၊အာဟာရကေန စြမ္းအင္ထုတ္လုပ္ဖို႕ ပါဝင္ကူညီေပးတယ္။ 

Vitamin B12ကို အသား၊အသည္း၊နို႕၊ၾကက္ဥကေန အဓိကရရွိတယ္။ အသားေရွာင္သူေတြမွာ နို႕၊ၾကက္ဥ၊ဒိန္ခ်ဥ္ေပးျပီး ျပန္ျဖည့္ရတယ္။ အသီးအရြက္ေတြထဲမွာ မေတြ႕ရဘူး။ အစားအေသာက္မွာပါဝင္တဲ့ ဗီတာမင္ဘီတြဲကို ခႏၶာကိုယ္က စုပ္ယူနိုင္ဖို႕ အစာလမ္းေၾကာင္းက အေရးပါတယ္။ အစာအိ္မ္က ထြက္လာတဲ့ hydrochloric acidက အစာေခ်ဖ်က္မႈကို အားေပးတယ္။ အသားမွာ ပါဝင္တဲ့ ဘီတြဲဓာတ္နဲ႕ ပရိုတင္းဓာတ္ကို ခြဲျခားေပးတယ္။ ျပီးရင္ အစာအိမ္ရဲ႕ parietal cellက ထြက္လာတဲ့ intrinsic factorနဲ႕ေပါင္းစပ္ရပါတယ္။ ေပါင္းစပ္ျပီးေနာက္မွာ အူသိမ္ေနွာင္းပိုင္းကတဆင့္ ခႏၶာကိုယ္က စုပ္ယူပါတယ္။ အကယ္၍ အစာအိမ္ကထြက္လာတဲ့ intrinsic factor ဆိုတာမရွိရင္ ခႏၶာကိုယ္က ဘီတြဲကို မစုပ္ယူနိုင္ေတာ့ဘူး။ ဒီလိုအခါမ်ိဳးမွာ ဘီတြဲခ်ိဳ႕တဲ့ျပီး pernicious anaemia ေသြးအားနည္းေရာဂါ ျဖစ္လာနိုင္တယ္။ 

အသံုးဝင္ပံု

ဘီတြဲရဲ႕ အသံုးဝင္ပံုကမ်ားတယ္။ေသြးအားနည္း ေရာဂါကို ကာကြယ္ဖို႕နဲ႕ ကုသဖို႕ အသံုးျပဳတယ္။ နွလံုးေရာဂါ၊ဆီးခ်ိဳေရာဂါနဲ႕ အဆစ္အျမစ္ေရာဂါအတြက္ အသံုးျပဳၾကတယ္။ နွလံုးအတြက္ မေကာင္းတဲ့ ေသြးတြင္း homocysteine levelကို လည္း က်ဆင္းေစတယ္။ မွတ္ဥာဏ္ခ်ိဳ႕ယြင္းျခင္းနဲ႕ အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါျဖစ္ပြားမႈကို ကာကြယ္ေပးတယ္။ အဆုတ္ကင္ဆာ၊ရင္သားကင္ဆာ၊သားအိမ္ေခါင္းကင္ဆာ ေတြမွာ အက်ိဳးရွိနိုင္တာ ေတြ႕ရတယ္။ ခရုသင္း၊နွင္းခူနာလို အေရျပားေရာဂါ အခ်ိဳ႕အတြက္လည္း အသံုးက်တယ္။ 

ေန႕စဥ္လိုအပ္ခ်က္

အသက္အရြယ္လိုက္ျပီး ဘီတြဲလိုအပ္ခ်က္ေတြ မတူညီၾကဘူး။ ေမြးကင္းစမွ ၆လထိ 0.4mcg၊၆လ-၁နွစ္ထိ 0.5mcg၊၁-၃နွစ္ထိ 0.9mcg၊ ၃-၈နွစ္ထိ 1.2mcg၊၈-၁၃နွစ္ထိ 1.8mcg၊၁၃နွစ္အထက္ 2.4mcg၊ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မိခင္မွာ 2.6mcg၊နို႕တိုက္မိခင္ေတြမွာ 2.8mcg အသီးသီးလိုအပ္ပါတယ္။ 

ေလ့လာမႈေတြအရ လူဦးေရရဲ႕ ၁.၅-၁၅ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ ဘီတြဲလံုေလာက္မႈမရွိၾကဘူး။ စုပ္ယူမႈ အားနည္းခ်က္ေၾကာင့္ ျဖစ္နိုင္တယ္။ အသက္အရြယ္ၾကီးရင့္သူ(သို႕) အသက္(၅၀)ေက်ာ္အရြယ္မွာ ၂၀ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ ဘီတြဲခ်ိဳ႕တဲ့ၾကတယ္။ ဒါ့ျပင္ အသားမစားသူ၊သက္သက္လြတ္သမား၊ဆီးခ်ိဳသမားေတြဟာ ဘီတြဲခိ်ဳ႕တဲ့နိုင္သူေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။ အရက္ေသာက္သူ၊အူလမ္းေၾကာင္းေရာဂါရွိသူေတြမွာ ပိုခ်ိဳ႕တဲ့နိုင္တာ ေတြ႕ရတယ္။ ေသာက္ေဆးေတြေၾကာင့္လည္း စုပ္ယူမႈကို ထိခိုက္နိုင္တယ္။ ဥပမာ metformin,chloramphenicol, colchicine စတာေတြနဲ႕ တြဲမေသာက္သင့္ဘူး။ proton pump inhibitor, H2 blocker အစာအိမ္ေဆးေတြကလည္း ဘီတြဲစုပ္ယူမႈကို ထိခိုက္ေစတယ္။

ဘီတြဲခ်ိဳ႕တဲ့လကၡဏာေတြ

ဘီတြဲခ်ိဳ႕တဲ့ျခင္းေၾကာင့္ အားယုတ္တာ၊နံုးခ်ိတာ၊ေမာလြယ္ပန္းလြယ္ ျဖစ္လာတယ္။ အစားအေသာက္ပ်က္၊ပါးစပ္ပ်က္ျပီး ပိန္လာတယ္။ ဝမ္းခ်ဳပ္နိုင္တယ္။ လမ္းေလွ်ာက္ရင္ ထံုက်င္၊ကိုက္ခဲျဖစ္လာတယ္။ အာရံုေၾကာထိခိုက္သူေတြမွာ ေျခလက္ ထံုတာ၊က်ဥ္တာ ရွိတယ္။ အပ္နဲ႕ထိုးသလို တစစ္စစ္၊စပ္ဖ်ဥ္းဖ်ဥ္းေဝဒနာခံစားရတယ္။ စိတ္အာရံုစူးစိုက္မရဘဲ စိတ္ဓာတ္က်လြယ္ ထိခိုက္လြယ္လာတယ္။ အသက္ၾကီးသူေတြမွာ ျဖစ္ရင္ မွတ္ဥာဏ္ခ်ိဳ႕ယြင္းလာတယ္။ ဦးေနွာက္ဆဲလ္ ပ်က္ဆီးမႈ ျမန္ဆန္လာတယ္။ စိတ္အာရံုေလးလံ ထိုင္းမိႈင္းလာတယ္။ ကေလးငယ္ေတြမွာ ၾကီးထြားမႈေနွးေကြးလာတယ္။ ဦးေနွာက္ဖြံ႔ျဖိဳးမႈ ေနာက္က်လာတယ္။ စာသင္ၾကားရာမွာ အခက္အခဲျဖစ္နိုင္တယ္။ 

ပံုမွန္လူတေယာက္ဟာ ေန႕စဥ္ ဗီတာမင္ ဘီတြဲ 1-25 mcg ၾကား လိုအပ္ပါတယ္။ဘီတြဲခ်ိဳ႕တဲ့သူေတြအတြက္ 25-100mcg ေလာက္ ေန႕စဥ္ လိုအပ္တယ္။pernicious anaemia ေသြးအားနည္းျခင္းအတြက္ ဘီတြဲထိုးေဆး 300-10,000mcg ေလာက္ အသံုးျပဳရတယ္။ နွင္းခူနာလိုနာတာရွည္အေရျပားေရာဂါအခ်ိဳ႕မွာ vitamin B12 0.07%cream လိ္မ္းေပးနုိင္တယ္။ psoriasis အေရျပားေရာဂါမွာ avocado oilနဲ႕ ေရာျပီး တေန႕ နွစ္ၾကိမ္ ၃လၾကာ လိ္မ္ေပးတယ္။ homocysteine ပမာဏမ်ားသူ၊နွလံုးေရာဂါရွိသူေတြမွာ ဘီတြဲ 500mcgေလာက္ လိုအပ္နိုင္တယ္။ ဗီတာမင္ ဘီတြဲအားေဆး သီးသန္႕ေတြမွာ methylcobalamin ပံုစံနဲ႕ အလာမ်ားတယ္။ နွလံုးေရာဂါ၊အာရံုေၾကာေရာဂါေတြမွာ အသံုးျပဳတယ္။ တခါတရံ vitamin B6,folic acidနဲ႕ ေရာေပးရတယ္။

ဘီတြဲမေသာက္ခင္ သတိထားစရာအခ်က္ေတြလည္းရွိပါတယ္။ ဘီတြဲဆိုတာ သတၱဳဓာတ္(cobalt)ပါဝင္တဲ့ တခုတည္းေသာ ဗီတာမင္ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ cobalt ဓာတ္မတဲ့သူေတြ  သတိထားသင့္တယ္။ ေနာက္လူသိနည္းတဲ့အခ်က္တခုက အားေဆးေတြမွာ ပါဝင္တဲ့ cyanocobalamin မွာ cyanide ဓာတ္တမ်ိဳး ပါဝင္တယ္။ cyanideဓာတ္ဆိုတာ ေဆးလိပ္ေငြ႕မွာပါဝင္တဲ့ အဆိပ္အေတာက္ျဖစ္ေစတဲ့ ဓာတ္တမ်ိဳးပါ။ ပမာဏမ်ားရင္ လူကို ဒုကၡေပးနိုင္တယ္။ ေဆးလိပ္တလိပ္မွာ cyanide 40-100mcgေလာက္ပါဝင္ပါတယ္။ cyanocobalamin 100mcg မွာပါဝင္တဲ့ cyanide ပမာဏဟာ 2mcgေလာက္သာ ရွိလို႕ မေျပာပေလာက္ဘူး။ လူကို လည္း ဒုကၡမေပးနိုင္ဘူး။ သို႕ေသာ္ cyanocobalamin  ပါတဲ့ အားေဆးေသာက္တဲ့အခါ 1000mcg ထက္ ပိုမေသာက္ရဘူး။  ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးအေနနဲ႕ ေသြးခဲတာ၊ဝမ္းေလွ်ာတာ၊ဓာတ္မတဲ့တာ၊ယားတာမ်ိဳး ျဖစ္နိုင္တယ္။ 

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

ရတနာပံုသတင္းစာ(၁၇.၃.၁၄)