ဆီးေက်ာက္တည္ေနသလား

 ေလာကမွာ ေက်ာက္ဆိုရင္ တန္ဖိုးရွိမယ္၊အဖိုးတန္မယ္သာ ထင္တတ္တယ္။အထူးသျဖင့္ျမန္မာနိုင္ငံက ေက်ာက္နဲ႕နာမည္ၾကီးတာမလား။ ေက်ာက္ဆိုရင္ လူမ်ိဳးတိုင္း၊နိုင္ငံတိုင္းက တန္ဖိုးထားခ်င္ၾကတယ္။တခ်ိဳ႕ေနရာေတြမွာ တန္ဖိုးထားခ်င္စရာမေကာင္းတဲ့့ေက်ာက္လည္း ရွိတတ္တာပဲ။လူ႕ခႏၶာကိုယ္ထဲက ထြက္တဲ့ေက်ာက္မွန္သမွ်ေတာ့ ေကာင္းတယ္ကိုမရွိဘူး။bladder stoneသည္းေျခေက်ာက္၊kidney stoneဆီးေက်ာက္ စသည္ျဖင့္ ေက်ာက္အမ်ိဳးမ်ိဳးထြက္ေနေပမယ့္ တန္ဖိုးမရွိတာသာမ်ားတယ္။ တခါတရံ တန္ဖိုးမရွိတဲ့ေက်ာက္က တန္ဖိုးရွိလာတာမ်ိဳးလည္း ျဖစ္နိုင္တယ္။ ဥပမာ ေဆးရံုေဆးခန္းတက္ရျပီဆို သူ႕တန္ဖိုးကတက္လာတယ္။ ေျပာမယ္ဆို ၾကီးရင္ ၾကီးသေလာက္တန္ဖိုးတက္သလို အရင္းအနွီးပိုမ်ားလာတယ္။ ကရိကထ ပိုမ်ားလာတယ္။ 

ဆီးလမ္းေၾကာင္းမွာ ေက်ာက္တည္တာကို ဆီးေက်ာက္တည္တယ္လို႕ အလြယ္ေခၚၾကတယ္။ urolithiasisလို႕လည္း ေခၚနိုင္တယ္။ေက်ာက္ကပ္ထဲေက်ာက္တည္တာမ်ိဳးက် kidney stoneတဲ့။လက္တင္လိုက်ေတာ့ renal calculusေက်ာက္ကပ္ထဲက ေက်ာက္စရစ္ခဲမ်ားဆိုတဲ့အဓိပၸါယ္ျဖစ္ျပန္ေရာ။kidney stoneကို ေဆးပညာလိုေျပာခ်င္ရင္ nephrolithiasis လို႕ ေျပာင္းေခၚရျပန္တယ္။ေဝၚဟာရေျပာင္းလဲေပမယ့္ အဓိပၸါယ္ကအတူတူေတြပဲ။ 

-ဆီးေက်ာက္က အသက္၂၀-၄၀အရြယ္ေတြမွာ စတင္ျဖစ္တတ္တယ္။အသက္ေလးဆယ္ေက်ာ္မွ လူ႕ဘဝစခ်င္သူမ်ားအဖို႕ ဘဝမစခင္ ေက်ာက္ကစေနျပီျဖစ္ေနမယ္။ 

-မ်ိဳးရိုးရွိသူ၊အဝလြန္သူေတြ ပိုျဖစ္မ်ားမယ္။ 

-အပူပုိင္းေဒသျဖစ္တဲ့ အာရွတိုက္မွာေနသူေတြ ပိုကံဆိုးတယ္ဆိုနိုင္တယ္။ဥေရာပ၊အာဖရိကမွာ ပိုအျဖစ္နည္းတယ္။ 

-အမ်ိဳးသားေတြက အမ်ိဳးသမီးေတြထက္ သံုးဆေလာက္အျဖစ္မ်ားတယ္။အေမရိကားမွာ အမ်ိဳးသား ၁၂ရာခိုင္ႏႈန္း၊အမ်ိဳးသမီး ၇ရာခိုင္ႏႈန္းက ဆီးေက်ာက္တည္ခဲ့ဖူးမယ္။

-တနွစ္ကို ဆီးေက်ာက္ေဝဒနာသည္ သန္း၂၀ေက်ာ္ေလာက္ ေဆးကုသမႈခံယူေနရတယ္။ တခါျဖစ္ဖူးသူဟာ ၁၀နွစ္အတြင္း ေနာက္တၾကိမ္ထပ္ျဖစ္နိုင္တယ္။

        ဆီးေက်ာက္ဆိုတာ အစားအေသာက္၊အေနအထိုင္၊မ်ိဳးရိုး၊ပတ္ဝန္းက်င္၊ရာသီဥတု အကုန္လံုးနဲ႕ သက္ဆိုင္ေနတယ္။

-အပူပိုင္းေဒသေတြမွာ ပိုအျဖစ္မ်ားတယ္။

-ေခၽြးထြက္မ်ားျပီး ဆီးသြားနည္းသူေတြမွာ ေတြ႕ရတယ္။

-အဝလြန္သူေတြမွာအျဖစ္မ်ားတယ္။

-အသား၊ငါးအျပင္ တခ်ိဳ႕အသီးအရြက္ေတြေၾကာင့္ ပိုျဖစ္နိုင္တယ္။

-ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မိခင္ေတြ ဆီးသြားနည္းရင္ ျဖစ္တတ္ေသးတယ္။

-ကင္ဆာေဆး၊ဗိုင္းရပ္စ္၊ဆီးေဆးအခ်ိဳ႕ေၾကာင့္လည္း ျဖစ္တတ္ေသးတယ္။

ကံေကာင္းတာတခုက ဆီးေက်ာက္ျဖစ္သူအမ်ားစုဟာ ေရာဂါေဝဒနာမခံစားရဘဲ ေပ်ာက္ကင္းသြားတတ္တာပဲ။ေက်ာက္ကပ္မွာ အနည္က်စုပံုလာတဲ့ ပစၥည္းေတြကို ဆီးနဲ႕ေရစုန္ေမွ်ာပစ္တယ္။မေမွ်ာနိုင္တဲ့အနည္ေတြဟာ အခ်ိန္ၾကာတာနဲ႕အမွ် စုပံုျပီးၾကီးထြားလာတယ္။ေနာက္ဆံုး အနည္ေတြခဲျပီးေပါင္းစပ္ျပီး ေက်ာက္ျဖစ္လာတယ္။ပံုမွန္အားျဖင့္ 3-5mmရွိတဲ့ေက်ာက္ေတြဟာ အျပင္ကိုထြက္နိုင္ေသးတယ္။ပိုၾကာလာတာနဲ႕အမွ် ထြက္ဖို႕ရာခိုင္ႏႈန္းပိုပိုနည္းလာတယ္။ျဖစ္လာတဲ့ေက်ာက္ဟာ ဆီးထဲကမထြက္ပဲ ပိတ္မိေနရင္ လကၡဏာေတြစတင္ခံစားရမယ္။

ဆီးေက်ာက္အမ်ိဳးအစား

-ဆီးေက်ာက္ထဲမွာ calcium oxalate stone က အျဖစ္မ်ားဆံုးပဲ။တမ်ိဳးထဲျဖစ္တာ ၃ပံု ၁ပံုေလာက္ကိုရွိမယ္။

-calcium phosphateနဲ႕ေရာျဖစ္တဲ့ mixed stone အမ်ိဳးအစားကလည္း ၃ပံု၁ပံုေလာက္ထိ အေတြ႕မ်ားတယ္။ဓာတ္မွန္မွာထင္ထင္ရွားရွားေတြ႕ျမင္နိုင္တယ္။

-struviteေခၚတဲ့ magnesium ammonium phosphateအမ်ိဳးအစားက ၂၀ရာႏႈန္းေလာက္ ရွိမယ္။

-uric acidနဲ႕ calcium phosphateေတြေၾကာင့္ ၅ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္သာ ျဖစ္နိုင္တယ္။

ေက်ာက္တစ္လံုးထဲျဖစ္နိုင္သလို သံုးေလးလံုးတျပိဳင္နက္ ျဖစ္နိုင္တယ္။တခါတရံ ေက်ာက္ကပ္နွစ္ဖက္လံုးပိတ္တတ္ေသးတယ္။အျဖစ္ေတာ့နည္းတယ္။

ေရာဂါလကၡဏာေတြက ေက်ာက္ပိတ္တဲ့ေနရာေပၚမူတည္ျပီး ကြဲျပားနိုင္ေသးတယ္။ တခ်ိဳ႕လကၡဏမျပတာလဲျဖစ္နိင္တယ္။ေက်ာက္ကပ္ထဲမွာ ပိတ္ေနရင္ သိပ္မဆိုးတတ္ေသးပဲ ureterဆီးျပြန္ငယ္ထဲ ေရာက္ျပီးပိတ္ရင္ ပိုဆိုးတတ္တယ္။ေခၽြးဒီးဒီးက်ေလာက္ေအာင္ နာက်င္တာကို ခံစားရတတ္တယ္။ေဇာေခၽြးေတြ ျပန္လာမယ္။နာရီဝက္ တနာရီေလာက္ၾကာတတ္တယ္။ေန႕တဝက္ေလာက္ ၾကာတာမ်ိဳးရွိတတ္တယ္။သက္သာျပီးရင္ေတာင္ ျပန္ျပန္ျပီး  ျဖစ္တတ္ေသးတယ္။ေက်ာက္ရွိတဲ့ ခါးေနရာက မခံမရပ္နိုင္နာက်င္လာမယ္။ ေပါင္ျခံ၊အဂၤါစပ္နားထိ ဆင္းသြားျပီး နာက်င္တာ ခံစားရမယ္။ဆီးပူ၊ဆီးေအာင့္၊ဆီးက်င္တာရွိနိုင္သလို ဆီးသြားမ်ားတာ၊ဖ်ားတာ၊နာတာ၊ပ်ိဳ႕ခ်င္အန္ခ်င္ ရွိနိုင္တယ္။ဆီးသြားရင္ ေသြး၊ျပည္စတာေတြ ပါလာနိုင္တယ္။

Costo–vertebral နံရိုးေအာက္ဖက္ ခါးေဘးမွာ စမ္းသပ္ၾကည့္ရင္ မခံမရပ္နိုင္နာလာတတ္တယ္။ အက္ထရာေဆာင္း(သို႕)ရိုးရိုးဓာတ္မွန္ေလာက္နဲ႕ အေျဖထြက္တတ္တယ္။လိုအပ္ရင္ CT,MRIဆက္ရိုက္မယ္။ေသြးစစ္၊ဆီးစစ္တာမ်ိဳးလုပ္သင့္တယ္။ ေက်ာက္အရြယ္အစားပါ တခါတည္း သိရင္ပိုေကာင္းတယ္။ 

-ပံုမွန္အားျဖင့္ လကၡဏာမျပေသး၊ဒုကၡမေပးေသးတဲ့ေက်ာက္ေတြကို ေစာင့္ၾကည့္တယ္။

- အမ်ားစုဟာ သူ႕ဘာသာ ေက်ပ်က္သြားတယ္။

-ဒီအေတာအတြင္း ေန႕ေရာညပါ ေရမ်ားမ်ားေသာက္တဲ့အက်င့္ တတ္နိုင္သေလာက္လုပ္ေပးသင့္တယ္။

-အစားအေသာက္ေဆာင္ရန္၊ေရွာင္ရန္ေတြဟာ ေက်ာက္အမ်ိဳးအစားလိုက္ျပီး မတူညီတတ္ဘူး။ 

-တခ်ိဳ႕ကို Medical Expulsive therapy ေသာက္ေဆးေပးျပီး ဆီးထဲကထြက္ေအာင္လုပ္ရတယ္။tamsulosin,terazosin,nefidipineအစရွိတဲ့ ေဆးေတြက ကူညီေပးနိုင္တယ္။

-ေရာဂါသိပ္ဆိုးလာရင္၊သိပ္နာလာရင္ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးလိုအပ္လာတယ္။NSAIDထဲက ibuprofenေပးဖို႕ညြန္းမယ္။တကယ္ျဖစ္သူက ဒီေဆးေလာက္နဲ႕ မသက္သာတာမ်ားတယ္။ ပိုဆိုးလာရင္ ketorolac လိုေဆးမ်ိဳးလိုလာတယ္။

-မရေသးရင္ morphine,nalbuphineလို အျပင္းစားအကိုက္ခဲေပ်ာက္ေဆးေတြ ေပးမွသက္သာတယ္။

-ေဆးရံုတက္ ကုသမႈခံယူရမယ္။

-ေရာဂါကုသတဲ့အခါ ေက်ာက္ရဲ႕ အရြယ္အစား၊ပါဝင္တဲ့ အမ်ိဳးအစားကလည္း အေရးၾကီးတယ္။

>5-20mmအရြယ္ရွိတဲ့ေက်ာက္ေတြဟာ စြမ္းအင္ျမွင့္လိႈင္းေတြ ျပင္ပကေပးျပီး ေခ်ဖ်က္ရတယ္။ESWL(Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy)လုပ္တယ္လို႕ ေခၚတယ္။ ပိတ္ေနတဲ့ ေက်ာက္ဟာ အမႈန္အစအနေတြအျဖစ္ ေျပာင္းလဲျပီး ဆီးထဲမွာ ပါသြားမယ္။

>20-30mmေက်ာက္ေတြကို ေမ့ေဆးေပး၊အေရျပားကိုအေပါက္ ေဖာက္ျပီး ျပြန္ငယ္ေလးနဲ႕ထုတ္ယူရတယ္။Percutaneous nephrolithotomyလုပ္တယ္လို႕ ေခၚၾကတယ္။

>ေလဆာနဲ႕ေက်ာက္ေခ်တာလည္း ရွိေသးတယ္။ဆီးျပြန္ကတဆင့္ ဆီးလမ္းတေလွ်ာက္ureteroscope ျပြန္ငယ္ေလးထည့္ျပီး ေက်ာက္ကပ္ထဲထိ ေရာက္နိုင္တယ္။ျပင္ပက ျမင္နိုင္ေအာင္ ကင္မရာငယ္ေလး တပ္ဆင္ထားတယ္။ အရြယ္အစား၊အမ်ိဳးအစားေတြကို မ်က္စိနဲ႕ ေသခ်ာျမင္ရတယ္။လိုအပ္ရင္ laser fibreေလးနဲ႕ ေက်ာက္ေခ်ပစ္နိုင္တယ္။ureteroscopy and laser lithotripsyလို႕ ေခၚတယ္။ပိုေသးတဲ့ေက်ာက္ဆိုရင္ ပိုက္နဲ႕စြပ္ျပီး ဆြဲထုတ္နိုင္ေသးတယ္။က်ဥ္းေနတာရွိရင္ တခါတည္း stentထည့္ခဲ့မယ္။ကရိကထမမ်ားပဲ စုစုေပါင္းလုပ္ခ်ိန္ တစ္နာရီေလာက္သာ ၾကာတယ္။

>ေနာက္ဆံုးနည္းက ခြဲစိတ္ျပီး ေက်ာက္ထုတ္ပစ္ရတယ္။ေက်ာက္အရြယ္အစား ၾကီးမားတဲ့အခါ၊အေရအတြက္မ်ားတာ၊ေက်ာက္ကပ္ေကာင္းေကာင္း အလုပ္မလုပ္တာ၊ေက်ာက္ကပ္နွစ္ဖက္လံုးမွာ ပိတ္ေနတာစတဲ့အေျခအေနေတြမွာ ဒီေနာက္ဆံုးနည္းကို သံုးရတယ္။ 

           မွတ္သားသင့္တဲ့တခ်က္က တခါျဖစ္ဖူးသူရဲ႕ ၅၀ရာႏႈန္းဟာ ၁၀နွစ္အတြင္း ေနာက္တၾကိမ္ျပန္ျဖစ္နိုင္တယ္။ဒါ့ေၾကာင့္ ျပန္မျဖစ္ေအာင္ၾကိဳတင္ကာကြယ္ဖို႕ အေရးၾကီးလာတယ္။

 ကာကြယ္ဖို႕ဆုိရင္

-ေရမ်ားမ်ားေသာက္သင့္တယ္။တရက္ ေရသန္႕ဘူး ၂-၃ဗူးထိေသာက္ေပးပါ။

-အငန္ဓာတ္၊ဆားပါတာ ေလွ်ာ့စားရမယ္။

-အသားဓာတ္ ၂၀၀ ဂရမ္ထက္ ပိုမစားသင့္ဘူး။အဆီအစိမ့္၊နီတဲ့အသားေရွာင္သင့္တယ္။ေသြးတြင္း ယူရစ္အက္ဆစ္ကို တက္ေစမယ္။

-ကယ္လစီယမ္၊ဗီတာမင္ စီ၊ဒီ ပါတဲ့ ေဆးဝါးေတြ သတိထားေသာက္ပါ။တရက္ ကယ္လစီယမ္၊ဗီတာမင္ စီ 1g ထက္မပိုသင့္ဘူး။ဗီတာမင္ဒီေဆးဝါးေတြ 400IUထက္ မပိုသင့္ဘူး။ 

-ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြအရ ဗီတာမင္ေဆးျပားေတြထက္ အစားအေသာက္မွာ ကယ္လဆီယမ္၊ဗီတာမင္ၾကြယ္ဝတာ လူနာအတြက္ အက်ိဳးမယုတ္ေစဘူး။

-ႏြားနို႕၊လိေမၼာ္၊သံပုရာ၊ေရွာက္ရည္ေသာက္နိုင္တယ္။

-တခ်ိဳ႕ အသီးအရြက္ေတြထဲမွာ oxalateေတြ မ်ားမယ္။ဒီဓာတ္ေတြက ေက်ာက္တည္တတ္လို႕ သတိထားသင့္တယ္။ဟင္းနုႏြယ္၊ပန္းေဂၚဖီ၊ပဲပုတ္၊စေတာ္ဘယ္ရီ၊ခရမ္းခ်ဥ္သီး၊အခြံမာသီးစတာေတြ ေရွာင္သင့္တယ္။

-ကယ္လစီယမ္ဓာတ္ပါတာနဲ႕ တြဲစားရင္ ေသြးေၾကာထဲကို အေရာက္နည္းသြားေစတယ္။

-ဆီးသြားတဲ့အခါ အက္ဆစ္ဓာတ္နည္းတာ ေကာင္းတယ္။ေက်ာက္အမ်ားစုကို ကာကြယ္နိုင္တယ္။antacidေတြ ေပးနိုင္တယ္။

-diamox,chlorthalidoneလိုဆီးေဆးမ်ိဳးဟာ ေသြးတြင္း ကယ္လစီယမ္ဓာတ္နည္းေစလို႕ ဆီးေက်ာက္အျဖစ္နည္းေစတယ္။ဆီးကိုလည္း အက္ဆစ္ဓာတ္ေလွ်ာ့ခ်ေပးတယ္။

-ယူရစ္အက္ဆစ္မ်ားေနရင္ allopurinol လိုေဆးမ်ိဳးသံုးသင့္တယ္။ Uric acid stone ျဖစ္ႏႈန္း က်ဆင္းေစတယ္။

-အမိုင္နိုအက္ဆစ္ methonine,cystine ပါတဲ့အားေဆးေတြ သတိထားပါ။

-အားေဆးေသာက္ခ်င္ရင္ ဆရာဝန္နဲ႕ တိုင္ပင္ျပီးမွ ေသာက္ပါေလ။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

Health Care Journal(15.3.13)