ဆစ္ဖလစ္ ကာလသားေရာဂါ

ဆစ္ဖလစ္ေရာဂါဟာ Treponema pallidum ဘက္တီးရီးယားပိုး တမ်ိဳးေၾကာင့္ ျဖစ္ရတယ္။ ကာလသားေရာဂါလို႕လည္း ေခၚပါတယ္။ေယာက်ာ္းမိန္းမအရြယ္မေရြးျဖစ္ႏိုငိတယ္။ အဓိကအားျဖင့္ လိင္လမ္းကတဆင့္ ကူးစက္ေစတယ္။  ကူးစက္ခံရသူဟာ ကူးစက္ခံရၿပီး လကၡဏာေတြေပၚမွ သိပါတယ္။ လကၡဏာအမ်ားစုဟာ ကူးစက္ခံရၿပီး တလအတြင္း စတင္ေပၚေပါက္လာတယ္။ေရာဂါပိုးရွိတဲ့ အနာနဲ႕ တိုက္႐ိုက္ထိေတြ႕တဲ့ဆက္ဆံအခါ ေရာဂါကူးစက္ခံရတယ္။ ေမြးရာပါ ဆစ္ဖလစ္ဆိုတာ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မိခင္ကေန ကေလးကို ကူးစက္ေစတာမ်ိဳးကို ေခၚပါတယ္။ ေမြးလာတဲ့ကေလးမွာ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္ေတြပါလာတယ္။ 

ဆစ္ဖလစ္ရွိတဲ့မိခင္က ေမြးလာတဲ့ကေလးဟာ ကိုယ္အဂၤါခ်ိဳ႕ယြင္းတာ ရွိႏိုင္သလို ကေလးအေသေမြးတာလဲျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဒါ့ေၾကာငိ့ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မိခင္တိုင္း ေရာဂါစစ္ေဆးဖို႕လိုသလို ေရာဂါပိုးရွိတဲ့အမ်ိဳးသမီးဟာ ေသခ်ာကုသၿပီးမွ ကေလးယူသင့္ပါတယ္။ ေရာဂါပိုးရွိတဲ့ကေလးငယ္ဟာ အခ်ိန္မွီမကုသႏိုင္ရင္ အသက္ေသဆံုးတဲ့ထိ ျဖစိႏိုင္ပါတယ္။ 

ကမာ႓မွာ ဆစ္ဖလစ္ျဖစ္သူေပါင္း (၁၅)သန္းေက်ာ္ရွိပါတယ္။ ဒီထဲက(၉၀)ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္က ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြက ျဖစ္သတဲ့။ တခါတရံ HIVလို ခုခံအားက်ဆင္းတဲ့ေရာဂါနဲ႕ တြဲျဖစ္တတ္တယ္။ ဆစ္ဖလစ္ရွိတဲ့လူနာတေယာက္ေတြ႕ရင္ ေသခ်ာေအာင္ လို ေရာဂါမ်ိဳးပါတခါတည္းစစ္ရတယ္။ တခါက ဆရာဝန္ႀကီးတေယာက္က ဆစ္ဖလစ္ရွိတဲ့လူနာကို မင္း ေအကိုက္ေနၿပီထင္တယ္လို႕ စေနာက္ၿပီးေျပာသတဲ့။ ဆရာကေတာ့ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ေနတတ္သူမို႕ စေနာက္ၿပီး ေျပာေပမယ့္ အဲဒီလူနာခမ်ာ သံုးေယာက္ေလာက္အိပ္မေပ်ာ္ပဲ ျဖစ္သြားဖူးတယ္။ 

ဆစ္ဖလစ္ေရာဂါရဲ႕ သမိုင္းေၾကာင္းက မေသးပါ။ ၁၅ရာစုတုန္းက ဥေရာပမွာ ဒီေရာဂါအႀကီးအက်ယ္ျဖစ္ပြားခဲ့ၿပီး လူေပါင္းမ်ားစြာေသေၾကပ်က္ဆီးခဲ့ဖူးတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၁၉၄၀ ေနာက္ပိုင္း ပင္နယ္စလင္ေပၚၿပီးကတည္းက ျဖစ္ပြားႏႈန္း တျဖည္းျဖည္းက်ဆင္းလာခဲ့ပါတယ္။ ၂၀၀၀ခုႏွစ္ေနာက္ပိုင္းမွာ ျဖစ္ပြားမႈအနည္းဆံုးထိ ေရာက္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၂၀၀၅ေနာက္ပိုင္းမွာ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း ျပန္လည္ျမင့္တက္လာၿပီး ၂၀၁၃ အေရာက္မွာ ေလ့လာမႈစာရင္းဇယားေတြအရ ျဖစ္ပြားမႈ ႏွစ္ဆနီးပါးထိ တက္လာသတဲ့။ ျပႆနာကို အေျဖရွာၾကည့္ေတာ့ လူဦးေရျမင့္မားလာမႈ၊ စာရိတၱခ်ိဳ႕ယြင္းလာမႈ၊ အတူေနေဖာ္ေတြမ်ားလာတာေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္လို႕ အေျဖထြက္တယ္။ ေနာက္တခ်က္က စီးပြားေရးအေျခအေနအရ လိင္လုပ္သားမ်ားလာတာလည္း တခုအပါအဝင္ျဖစ္တယ္။ 

ဆစ္ဖလစ္ကို ေလ့လာၾကည့္ရင္ အဆင့္သံုးဆင့္ရွိတယ္။ 

(၁)primary syphilis

ပိုးဝင္ၿပီးစ တစ္လအတြင္း chancre အနာျဖစ္ပါတယ္။ ျဖစ္တဲ့အနာဟာ နာက်င္မႈမရွိ၊ယားယံမႈမရွိတတ္ဘူး။ တခု(သို႕)ႏွစ္ခုျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ျပည္ထြက္၊ျပည္ယိုတာ မရွိဘူး။ျဖစ္စက အဖုေလးေတြကေန အနာထိ ျဖစ္လာတယ္။ ေရာဂါပိုးစတင္ဝင္ေရာက္ကူးစက္ခံရတဲ့ေနရာ(လိင္အဂၤါ၊ ပါးစပ္)ေတြမွာ ျဖစ္ေလ့ရွ္တယ္။ျဖစ္တဲ့ေနရာတဝိုက္မွာ တက္ေစ့ေတြ ေရာင္လာ၊ႀကီးလာတယ္။ ဒီလိုအနာမ်ိဳးဟာ ျဖစ္ၿပီး ၁လခြဲအတြင္း ျပန္ေပ်ာက္သြားတယ္။

(၂)secondary syphilis

ဒုတိယအဆင့္ဟာ ေရာဂါပိုးဝင္ေရာက္ၿပီး တလခြဲမွ ၆လအတြင္း ျဖစ္ပြားတယ္။ လက္ဖဝါး၊ေျခဖဝါးနဲ႕ ခႏၶာကိုယ္အထက္ပိုင္း စတဲ့ေနရာေတြမွာ အနီစက္၊အမဲကြက္အနာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အနာရဲ႕  ေဘးပတ္လည္က ပန္းေရာင္ ရဲေနတတ္တယ္။ ဒီအဆင့္မွာ အဖ်ားတက္တာ၊တက္ေစ့ေရာင္တာ၊ပါးစပ္အနာေပါက္တာေတြ တြဲရွိတတ္တယ္။ တခ်ိဳ႕က ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်ဆင္းလာတယ္။ ဒီအဆင့္ကလည္း မကုပဲထားရင္ သူ႕ဘာသာ ျပန္ေပ်ာက္ႏိုင္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ေရာဂါကေတာ့ တတိယအဆင့္(ေနာက္ဆံုးအဆင့္)ကို ေရာက္လာပါတယ္။ 

(၃)tertiary syphilis

ေရွ႕အဆင့္ေတြမွာ မကုပဲထားရင္ ေနာက္ဆံုးအဆင့္ကို ေရာက္လာပါတယ္။ တခ်ိဳ႕က ၅-၁၅ႏွစ္ေလာက္ၾကာတတ္တယ္။ ဒီေနာက္ဆံုးအဆင့္ေရာက္ရင္ အေပၚယံလႊာ အေရျပားနာ မဟုတ္ေတာ့ပဲ ခႏၶာကိုယ္တြင္းအဂၤါေတြကို စတင္ထိခိုက္လာပါတယ္။ ႏွလံုး၊ဦးေႏွာက္နဲ႕အာရံုေၾကာေတြကို စတင္ထိခိုက္လာတယ္။ အဆစ္ေရာင္တာ၊ ဦးေႏွာက္အေျမႇးေရာင္တာ၊ အေၾကာေသတာ၊မ်က္စိမျမင္တာ၊နားမၾကားတာ၊ပန္းေသပန္းညိႈးရံုမက ပိုးကတကိုယ္လံုးပ်ံ႕ရင္ ေသဆံုးတဲ့ထိ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ 

တခ်ိဳ႕က ဒုတိယအဆင့္အၿပီး တတိယအဆင့္မေရာက္ခင္ တႏွစ္အတြင္းlatent syphilis ဆိုတာ ျမံဳေနတဲ့အဆင့္လည္း ထည့္သြင္းသတ္မွတ္ထားတယ္။ ဒီအဆင့္မွာ ေရာဂါပိုးရွိေပမယ့္ ဘာလကၡဏာမျပပဲ ရွိေနတတ္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ လူနာအမ်ားစုက သတိမထားမိတတ္ၾကဘူး။ 

ဆစ္ဖလစ္က တျခားေရာဂါေတြနဲ႕ ဆင္တူတတ္တယ္။တခ်ိဳ႕က ဂႏို(gonorrhoea)နဲ႕ ကာလသား(syphilis)ကို မကြဲဖူးျဖစ္ေနတယ္။ ဂႏိုဆိုတာ ဆီးပူေညာင္းက်ေရာဂါျဖစ္ပါတယ္။ လိင္လမ္းကေန ျပည္လိုလိုအရည္မ်ိဳးထြက္တာ ဂႏိုပါ။ ဆစ္ဖလစ္ကေတာ့ လိင္အဂၤါအနာျဖစ္တာ။ႏွစ္မ်ိဳးလံုးကေတာ့ လိင္လမ္းေၾကာင္းက ကူးစက္တဲ့ေရာဂါေတြခ်ည္းပဲ။ ဆစ္ဖလစ္ ေရာဂါပိုးရွိ၊မရွိကို ေသြးစစ္ၿပီး သိႏိုင္တယ္။ ေသြးစစ္တဲ့အခါ dark field microscope ကို သံုးၿပီး စစ္ေဆးရတယ္။

ဆစ္ဖလစ္ေရာဂါဟာ ေသခ်ာကုသႏိုင္ရင္ ေပ်ာက္ကင္းပါတယ္။ အခ်ိန္မွီကုသဖို႕ေတာ့ လိုပါတယ္။ လိင္အဂၤါမွာ အနာ ေရာဂါေတြ႕တဲ့အခါ အခ်ိန္မဆိုင္းပဲ ကုသႏိုင္မွ ေနာက္ဆက္တြဲဆိုးက်ိဳးေတြကို ကာကြယ္ႏိုင္မွာျဖစ္တယ္။ ဆစ္ဖလစ္ေရာဂါကုသတဲ့အခါ ေရာဂါပိုးဝင္ၿပီး တႏွစ္အတြင္း ကုသသင့္ပါတယ္။ အရင္ေခတ္ကတည္းက ေပၚခဲ့တဲ့ပင္နယ္စလင္ ထိုးေဆးေတြက ဒီေရာဂါမွာ အလြန္အသံုးဝင္တယ္။ ေရာဂါျဖစ္စမွာ benzathine pencillin 2.4 million units ကို အသားေဆး တႀကိမ္ထိုးရံုနဲ႕ ေပ်ာက္ကင္းေစတယ္။ ျပန္ျဖစ္သူေတြမွာ ပင္နယ္စလင္ တပတ္တႀကိမ္ အသားေဆး သံုးပတ္ထိုးေပးရတယ္။ ကေလးေတြမွာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္နဲ႕တြက္ၿပီး 50000 units/kg ထိုးရတယ္။ ပင္နယ္စလင္မတဲ့သူေတြမွာ tetracycline, doxycycline, azithromycin ေဆးေတြက အသံုးဝင္တယ္။ ပိုဆိုးသူေတြမွာ ceftriazone ထိုးေဆးကို  ထိုးေပးဖို႕လိုပါတယ္။ rifampicin, clindamycin စတဲ့ေဆးေတြကလည္း အက်ိဳးရွိတယ္။ ေဆးေတြအားလံုး ဆရာဝန္ၫႊန္ၾကားခ်က္နဲ႕အတိုင္း လိုက္နာကုသသင့္တယ္။

ေရာဂါပိုးရွိေနသူဟာ တျခားသူနဲ႕အတူေနတာ ေရွာင္သင့္တယ္။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ အတူေနေဖာ္ကိုပါစစ္ေဆးၿပိး တခါတည္း ကုသသင့္တယ္။ ေဆးကုသေနစဥ္ အတူေနတာေရွာင္ပါ။ မေရွာင္ႏိုင္ရင္ ကြန္ဒံုး(condom)ကို သံုးပါ။ကြန္ဒံုးက ဒီေနရာမွာ အလြန္အသံုးဝင္တယ္။ ေရာဂါကူးစက္ေစတဲ့ တိုက္႐ိုက္ထိေတြ႕မႈမွန္သမွ်ကို barrier အေနနဲ႕ တားဆီးေပးတယ္။ ကြန္ဒံုးရဲ႕အဓိကတာဝန္က ကိုယ္ဝန္မရွိေအာင္ တားဆီးဖိုနဲ႕လိင္လမ္းကတဆင့္ ေရာဂါကူးစက္မႈကို ကာကြယ္ဖို႕ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္း သုတ္ရည္(semen)စုေဆာင္းဖို႕လည္း အသံုးျပဳလာတယ္။ ကြန္ဒံုးဆိုရင္ အမ်ားစုျမင္လိုက္တာက အေဖာ္ျဖစ္ပါတယ္။ ကြန္ဒံုးေတြကို latex, polyurethane, polyisoprene စတာေတြနဲ႕ ျပဳလုပ္ထားတယ္။ အမ်ိဳးသမီးကြန္ဒံုးဆိုတာလည္း ရွိပါေသးတယ္။ လူသိေတာ့ နည္းတယ္။ တပ္ရျဖဳတ္ရတာ အမ်ိဳးသားကြန္ဒံုးထက္ ပိုအလုပ္ရႈပ္တယ္။ အမ်ိဳးသမီးကြန္ဒံုးအမ်ားစုကို polyurethaneနဲ႕လုပ္ၿပီး ေနာက္ပိုင္းမွာ nitrile ကေနထုတ္လာၾကတယ္။ တကယ္ေတာ့ ကြန္ဒံုးေတြကို အသံုးျပဳလာတာ ႏွစ္ေပါင္း(၄၀၀)မကေတာ့ပါ။ ပထမဆံုးကြန္ဒံုးကို အဂၤလန္ႏိုင္ငံ west midlands မွာ ရွိတဲ့ Dudley ရဲတိုက္ကေန တူးေဖာ္ရရွိခဲ့တယ္။ ေပၚကာစက ဘာသာေရးရႈေထာင့္က ျပစ္တင္ေဝဖန္မႈေတြရွိခဲ့ေပမယ့္ ၁၉ရာစုကတည္းက အခုခ်ိန္ထိ အတြင္က်ယ္ဆံုးသံုးတဲ့ ကိုယ္ဝန္တားနည္း ျဖစ္လာခဲ့တယ္။ လိင္ကတဆင့္ကူးစက္တဲ့ေရာဂါေတြ မျဖစ္ပြားေအာင္ ကြန္ဒံုးအေဖာ္အစြပ္ ေဆာင္ထားဖို႕ သတိေပးပါရေစ။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

ရတနာပံု သတင္းစာ(၂၀.၇.၁၅)