အျဖစ္မ်ားလာတဲ့ အသည္းေရာင္အသားဝါေအ ေရာဂါ

လူနာတစ္ေယာက္ အသားဝါျပီးလာတယ္၊ မ်က္လံုးဝါျပီးလာတယ္ဆိုရင္  အသည္းေရာင္အသားဝါပိုးေတြ စစ္ေဆးၾကတယ္။ တခါတရံ ေသြးစစ္တဲ့အခါ ေရာဂါတခ်ိဳ႕ ထည့္စစ္ေဆးဖို႕ ေမ့သြားတတ္တယ္။ မွတ္မွတ္ရရ တခါက ေသြးစစ္ဖို႕ အသည္းေရာင္လူနာတစ္ေယာက္ကို လႊတ္လိုက္ေတာ့ အသည္းေရာင္ေအပိုး ထည့္စစ္ဖို႕ ေမ့သြားခဲ့တယ္။ လူနာအေျခအေနေၾကာင့္လည္း တပိုင္းေတာ့ ပါတယ္။ အသည္းေရာင္ေအ စစ္တာ ေသာင္းဂဏာန္းေလာက္ ကုန္က်တယ္။ လူနာက အရက္ေသာက္တတ္ေတာ့ အရက္ေၾကာင့္ အသည္းေရာင္တယ္ပဲ စိတ္ထဲကထင္ျပီး ဘီပိုး၊ စီပိုးေလာက္နဲ႕  တျခားလိုအပ္တဲ့ testေတြ လုပ္ခိုင္းလိုက္မိတယ္။ ဗိုက္လည္းနာေနေတာ့ ultrasound ပါ တခါတည္းစစ္ခိုင္းလိုက္တယ္။
အက္ထရာေဆာင္းၾကည့္ေပးတဲ့ ဆရာဝန္က အက္ထရာေဆာင္းၾကည့္ျပီး  အသည္းေရာင္တယ္ဆိုတာ ေရးေပးလိုက္တယ္။ ေအာက္က မွတ္ခ်က္နဲ႕ အသည္းေရာင္ေအ၊ဘီ၊စီ စစ္ပါဆိုျပီး ေရးေပးလိုက္တယ္။ ေသြးစစ္ျပီး အျဖထြက္လာေတာ့ အသည္းေရာင္ေအ ေရာဂါပိုးကူးစက္ခံရတာ ေတြ႕ရတယ္။ ရုတ္တရက္အသည္းေရာင္တဲ့ လူနာေတြရဲ႕ ၄၀ရာႏႈန္းေလာက္က အသည္းေရာင္ ေအပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္ၾကတာ သတိျပဳသင့္တယ္။ဒါ့ေၾကာင့္ ေနာက္ပိုင္းမွာ ေသြးစစ္တဲ့အခါ ေတာ္ေတာ္ သတိထားတယ္။ လူနာမတတ္နိုင္တဲ့အခါမ်ိဳးမွာ လုပ္ရတဲ့ေဘာင္က ေတာ္ေတာ္က်ဥ္းတယ္။ ရွိတာနဲ႕ ျဖစ္ေအာင္လုပ္ရတယ္။  တခါတရံ လူနာရဲ႕ အေျခအေနေၾကာင့္ ေသြးအေျဖအကုန္မစစ္နိုင္တဲ့အခါ လြတ္သြားတတ္တယ္။ တခ်ိဳ႕အသည္းေရာင္ေအလူနာေတြဟာ အဖ်ားလံုးဝမရွိဘူး။ ပ်ိဳ႕ခ်င္အန္ခ်င္ျဖစ္ျပီး နံုးခ်ိတာေလာက္သာရွိတယ္။မ်က္လံုးဝါတယ္။ တခါတရံ ဗိုက္နာတာမ်ိဳးလည္း ရွိေသးတယ္။အခုေနာက္ပိုင္းလည္း ေဆးခန္းမွာအသည္းေရာင္ေအေတြ ေတာ္ေတာ္ ေတြ႕ေနရတယ္။အထူးသျဖင့္ သၾကၤန္အျပီးမွာကို သံုး၊ေလးေယာက္ေလာက္ က အသည္းေရာင္ေအ ျဖစ္ေနၾကတယ္။

အသည္းေရာင္အသားဝါေအဆိုတဲ့ နာမည္အတိုင္းပဲ အသည္းေရာင္ေစသလို အသားအေရကိုလည္း ဝါေစတယ္။ ေအဆိုတာေတာ့ ေနာက္ထပ္ပိုးေတြဆက္ေတြ႕လာရလို႕ အမွတ္စဥ္အရ ေရွ႕ဆံုးေရာက္ျပီး ေအျဖစ္လာတယ္။ အသည္းေရာင္ေရာဂါပိုး အမ်ားစုက ကူစက္လြယ္တယ္။ တမ်ိဳးနဲ႕ တမ်ိဳး ကူးစက္ပံုမတူၾကဘူး။

အသည္းေရာင္ေအပိုးက faecal-oral routeအစာလမ္းေၾကာင္းကေနတဆင့္ ကူးစက္တတ္တယ္။ မသန္႕ရွင္းတဲ့ အစားအေသာက္ ၊မသန္႕တဲ့ ေရ၊ေရခဲ၊မခ်က္ျပဳတ္ရေသးတဲ့ အစားအစာေတြကတဆင့္လည္း ကူးစက္ခံရတယ္။၁၉၈၃ခုနွစ္က enterovirus အူလမ္းေၾကာင္းဆိုင္ရာ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးထဲ ထည့္သြင္းခဲ့ေပမယ့္ ေနာက္ပိုင္း အသည္းေရာင္ျခင္းအေၾကာင္း ပိုမို သိရွိလာတဲ့အခါ hepatovirus အသည္းေရာင္ပိုးအမ်ိဳးအစားထဲ ေျပာင္းလဲသတ္မွတ္ခဲ့တယ္။ သိပၸံနည္းက်ေလ့လာၾကည့္တဲ့အခါ အသည္းေရာင္ေအပိုးဟာ RNAဗိုင္းရပ္စ္ပိုး တမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ အရြယ္အစားက 27-29nm ခန္႕သာရွိတယ္။ electron microscopeေအာက္မွာ အနည္းဆံုး အဆ တစ္သိန္းေက်ာ္ေလာက္ ခ်ဲ႕ၾကည့္မွ ေတြ႕ရတယ္။

 လူလူခ်င္းထိေတြ႕မႈ၊ေရာဂါပိုးရွိတဲ့အစားအေသာက္ စားသံုးျခင္းေၾကာင့္ ကူးစက္ေစတယ္။မသန္႕တဲ့အစားအစာမွာ ပါလာတဲ့ပိုးဟာ အစာလမ္းေၾကာင္းကတဆင့္ အသည္းထဲ ေရာက္လာတယ္။ ဝင္လာတဲ့ပိုးဟာ အသည္းထဲေရာက္တဲ့အခါ ဇာတိျပလာတယ္။ အသည္းမွာ ပိုးေတြပြားမ်ားလာရံုမကပဲ ပတ္ဝန္းက်င္က အသည္းဆဲလ္ေတြကိုပါ ထိခို္က္ပ်က္စီးလာေစတယ္။ ပိုလွ်ံလာတဲ့ အသည္းေရာင္ေအဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေတြဟာ အသည္းကတဆင့္ အူလမ္းေၾကာင္းထဲကို ေရာက္ရွိလာျပန္တယ္။ဝမ္းကတဆင့္ ေရာဂါ ကူးစက္နိုင္ေခ် ပိုမိုျမင့္မားလာတယ္။ အထူးသျဖင့္ ေရာဂါမျပခင္ ၂ပတ္အလိုကေန ေရာဂါျပသျပီး ၁ပတ္အတြင္း ကူးစက္နိုင္ေျခ အျမင့္မားဆံုးျဖစ္တယ္။ အသည္းကို အဓိက ပ်က္စီးေစတာေၾကာင့္ ပံုမွန္လုပ္ငန္းလုပ္ေဆာင္မႈ တျဖည္းျဖည္း အားနည္းလာတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ အသည္းမွာ လုပ္ေဆာင္ရတဲ့ bilirubinအဝါဓာတ္တမ်ိဳးဟာ ခႏၶာကိုယ္ထဲ ပ်ံနွံ႔သြားျပီး အသားဝါ၊မ်က္စိဝါတာေတြျဖစ္လာတယ္။ အသားဝါလာျပီးေနာက္ပိုင္း ဝမ္းထဲမွာ ပိုးအေရအတြက္နည္းလာသလို ကူးစက္ နိုင္ေျခတျဖည္းျဖည္းက်လာတယ္။ ေနာက္ဆံုးမွာ လံုးဝေပ်ာက္ကြယ္သြားတယ္။

ကေလးေတြဟာ အမ်ားအားျဖင့္ လကၡဏာျပေလ့မရွိဘူး။ေလ့လာမႈတစ္ခုအရ ကူးစက္မႈျမင့္မားတဲ့ နိုင္ငံေတြမွာ အသက္ ၁၀နွစ္ေအာက္ကေလးငယ္ေတြရဲ႕ ၉၀ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ အသည္းေရာင္ေအ ကူးစက္ခံရျပီး ျဖစ္ပါတယ္။ေရာဂါလကၡဏာက အသက္အရြယ္နဲ႕ တိုက္ရိုက္သက္ဆိုင္တယ္။အသက္၆နွစ္ေအာက္ ကေလးငယ္ေတြဟာ ေရာဂါျပသမႈနည္းတယ္။ ၆-၁၄နွစ္အတြင္း ၄၀ရာခိုင္ႏႈန္း၊  လူၾကီးေတြဟာ ၈၀ရာခိုင္ႏႈန္း အသီးသီး လကၡဏာေတြ ျပၾကတယ္။အသက္ၾကီးေလ ေရာဂါရင့္ေလျဖစ္လာတယ္။ ၅၀ေက်ာ္မွျဖစ္ရင္ ေရာဂါပိုခံစားရတယ္။ပံုမွန္အားျဖင့္ ပိုးကူးစက္ခံရျပီး ၂ပတ္-၆ပတ္အတြင္း လကၡဏာစတင္ ျပသမယ္။ 

 အဓိကလကၡဏာရပ္က အားယုတ္လာတာ၊အားမရွိသလို ခံစားလာရတယ္။ အစာေကာင္းေကာင္းမစားနိုင္၊မေသာက္နိုင္ ျဖစ္လာတယ္။ ပ်ိဳ႕ခ်င္အန္ခ်င္တြဲလာတယ္။  တခ်ိဳ႕က ေငြ႕ေငြ႕ေလးဖ်ားလာတတ္တယ္။ ဆီးေရာင္ရင့္တာ၊ဝမ္းေရာင္ေဖ်ာ့တာ ရွိလာတယ္။ ဗိုက္နာလာတတ္ျပီး ဝမ္းခ်ဳပ္တာ၊ဝမ္းသြားတာမ်ိဳး ျဖစ္လာမယ္။၇၀ရာခိုင္ႏႈန္းမကသူေတြက အသားဝါလာမယ္။အရက္သမားမ်ား အသားဝါတာနဲ႕ မွားလာတတ္တယ္။ ဆင္တူယိုးမွား အတုအပလည္း သတိျပဳလာရတယ္။ ေသြးမစစ္ပဲ ယတိျပတ္ေျပာဖို႕ ခက္လာတယ္။ 

ေသြးစစ္တဲ့အခါ total anti-HAV Ab စစ္တာထက္ acute phaseမွာ anti-HAV IgM စစ္တာက ပိုအသံုးဝင္တယ္။ ေစ်းႏႈန္းအရ ကြာျခားခ်က္ၾကီးၾကီးမားမား မရွိဘူး။ IgMက ပိုးဝင္ျပီး တပတ္ေနရင္ ေသြးထဲမွာ စတင္ေတြ႕ရွိနိုင္တယ္။ ၃လေလာက္ထိ ေသြးထဲမွာ က်န္ေနနိုင္ေသးတယ္။ Ig Gဆိုတဲ့ Ab တမ်ိဳးေတြ႕ရွိရင္ တခ်ိန္က ေအပိုး ဝင္ခဲ့ဘူးတယ္လို႕ သိရွိရသလို ေရာဂါျပီးေနျပီလို႕ သိရွိနိုင္တယ္။ ပိုးဝင္ေနတုန္းမွာ အသည္းမွာ ရွိတဲ့ အင္ဇိုင္းဓာတ္တမ်ိဳး ALTသိသိသာသာ တက္ေနတာ ေတြ႕ရွိရမယ္။ က်န္တဲ့resultေတြ ေကာင္းေနနိုင္တယ္။ လိုအပ္ရင္ အသည္းအေျခအေနသိဖို႕ အက္ထရာေဆာင္း လိုလာတယ္။ အခန္႕မသင့္ရင္ ဒါမွမဟုတ္ လူနာက ကံဆိုးတဲ့အခါ fulminant hepatitis ရုတ္တရက္အသည္းေရာင္ရာက လုပ္ငန္းပ်က္ျပီး အသက္အႏၱရာယ္ စိုးရိမ္ရတတ္တယ္။ တခုေကာင္းတဲ့အခ်က္က ဘီပိုး၊စီပိုးလို နာတာရွည္ အသည္းေရာင္တာ၊ေရာဂါပိုးသယ္ေဆာင္တာေတြ မရွိတတ္ဘူး။

ေရာဂါေသခ်ာျပီဆိုရင္  အရင္အားေပးရတယ္။အသည္းေရာင္ေအျဖစ္တဲ့အခါ ကုသတယ္ဆိုတာထက္ လူနာကို ကူညီတာ၊အၾကံေပးတာဆိုရင္ ပိုမွန္ပါလိမ့္မယ္။ ေဆာင္ရန္၊ေရွာင္ရန္ တပါးတည္း မွာၾကားရတယ္။ အမ်ားစုဟာ တစ္လေလာက္ေနရင္ သိသိသာသာ သက္သာလာတယ္။ တခါတရံ သက္သာေပ်ာက္ကင္းဖို႕ အခ်ိန္ပိုယူရတယ္။

- အနားမ်ားမ်ား ယူခိုင္းရတယ္။

-အရည္မ်ားမ်ားေသာက္ခိုင္းရတယ္။

-ေကာ္ဖီ၊လက္ဖက္ရည္၊ ဂက္စ္ပါတာ ေရွာင္သင့္တယ္။

-အသီးအရြက္၊သစ္သီးဝလံ စားေပးရတယ္။

-အဆီမ်ားတဲ့ အစားအေသာက္ ေရွာင္ရတယ္။

-အရက္ဆိုရင္ လံုးဝေရွာင္ခိုင္းရတယ္။

-အသည္းေရာင္သက္သာေအာင္ အသည္းအားေဆးလိုလာတတ္တယ္။

-အသည္းကို ပ်က္ဆီးေစနိုင္တဲ့ ေဆးေတြ ေလာေလာဆယ္ ျဖတ္ထားခိုင္းရတယ္။

-ေရာဂါခံစားရတာ အနည္းဆံုး ၂ပတ္က ၃လထိ ၾကာနုိင္တာ ၾကိဳတင္သတိေပးထားရတယ္။

-လူနာစုစုေပါင္းရဲ႕ ၈၅ရာႏႈန္းေလာက္က ၃လအတြင္း သက္သာလာသလို အားလံုးနီးပါးက ၆လအတြင္း ေဝဒနာေတြ သက္သာသြားၾကတယ္။ 

Faecal-oral routeပါးစပ္က ဝင္တဲ့ပိုးတိုင္းဟာ  ေရာဂါကာကြယ္ဖို႕ အေျပာလြယ္သေလာက္ အလုပ္ခက္တယ္။တကိုယ္ရည္ သန္႕ရွင္းေရး အေရးၾကီးတယ္။ေရာဂါ ကာကြယ္ဖို႕အတြက္ အိမ္သာကထြက္တဲ့အခါတိုင္း၊အစားအေသာက္မျပင္ခင္ အခ်ိန္ေတြမွာ လက္ကို ေသခ်ာေဆးသင့္တယ္။အတူေနအိမ္သားရွိရင္ ပိုမိုဂရုစိုက္သင့္တယ္။ ပတ္ဝန္းက်င္သန္႕ရွင္းဖို႕လိုသလို အစာသန္႕၊ေရသန္႕၊အိမ္သာသန္႕ဖို႕လည္း လိုအပ္တယ္။ အပူေပးျခင္းဟာ ေရာဂါမျပန္႕ပြားေအာင္ ကာကြယ္ဖို႕အေကာင္းဆံုးျဖစ္တယ္။အပူခ်ိန္ ၈၅ဒီဂရီ ဆဲလ္စီးယပ္မွာ ၁မိနစ္ေလာက္အပူေပးရံုနဲ႕ ေရာဂါပိုးကို သတ္နိုင္တယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။

အသည္းေရာင္ေအအတြက္ ကာကြယ္ေဆးေတြ ေပၚေပါက္ေနျပီ ျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းေရာင္ေအ ကာကြယ္ေဆးကို အသက္ ၁နွစ္အရြယ္က စတင္ထိုးေပးနိုင္တယ္။ ေဆးထိုးျပီး ၂ပတ္အၾကာမွာ ေရာဂါကာကြယ္နိုင္တယ္။ ၁လအၾကာမွာ ရာႏႈန္းျပည့္နီးပါးကို ကာကြယ္ေပးနိုင္တယ္။  ပထမေဆးထိုးျပီး ေနာက္ ၆-၁၂လအၾကာမွာ ဒုတိယတၾကိမ္ထပ္ထိုးရတယ္။ဒုတိယအၾကိမ္ထိုးျပီး ေနာက္ပိုင္း  နွစ္၂၀ေလာက္ထိ ေရာဂါကာကြယ္ေပးနိုင္တယ္။ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႕ လုံေလာက္တဲ့အခ်ိန္မရွိရင္ immunoglobulin ဆိုတဲ့ အင္တီေဘာ္ဒီတမ်ိဳးကို ထိုးေပးနိုင္တယ္။ အသက္တစ္နွစ္ေအာက္ေတြလည္း လိုအပ္ရင္ အသံုးျပဳနိုင္တယ္။0.02ml/kgနဲ႕ တြက္ထိုးေပးရတယ္။ခုခံနိုင္စြမ္း ၃လအထိက်န္နိုင္တယ္။သံုးလေက်ာ္ရင္ 0.06ml/kgနဲ႕ တြက္ထိုးေပးရတယ္။ ၅လေနလို႕ လိုအပ္ေသးရင္ ထပ္ထိုးရမယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မွာလိုအပ္ရင္ သံုးစြဲနိုင္တယ္။ အေတြ႕မ်ားတာေၾကာင့္ ေဆးရံု၊ေဆးခန္းေတြမွာ အသည္းေရာင္ေအ ကာကြယ္ေဆး ၾကိဳတင္ထိုးထားဖို႕ အၾကံျပဳပါရေစ ။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

Health Care Journal(31.5.13)