ဝမ္းႏႈတ္ေဆး စြဲေနၿပီလား

"ဝမ္းတလံုးေကာင္းရင္ ေခါင္းမခဲဘူး"ဆိုတာ ျမန္မာအယူအဆမွရွိ တယ္။ ဟုတ္ခ်င္လည္းဟုတ္မယ္။ ဒါေပမယ့္ ဝမ္းေကာင္းဖို႕အတြက္ ေန႕စဥ္ ဝမ္းႏႈတ္ေဆးေတြေသာက္ေနဖို႕ေတာ့ မလိုအပ္ဘူး။ ဘာ့ၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ဝမ္းႏႈတ္ေဆး ၾကာရွည္ေသာက္ရာက ေဆးစြဲႏိုင္ လို႕ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးစြဲတယ္ဆိုတာ ေဆးမေသာက္ရရင္ ဝမ္းမသြားေတာ့ဘူးဆိုတဲ့ ခံစားခ်က္မ်ိဳးျဖစ္လာတာ။ တနည္းအားျဖင့္ ေဆးအေပၚ မွီခိုလြန္းၿပီး ေဆးစြဲလာတာမ်ိဳးပဲ။ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက ဒီအခ်က္ကို သတိမထားမိၾကဘူး။

ဘာ့ေၾကာင့္ ေဆးစဲြလဲ

ပံုမွန္ဝမ္းသြားဖို႕ အူလမ္းၾကြက္သားေတြကို အလုပ္လုပ္ဖို႕ လိုပါတယ္။ အစာေဟာင္းရွိမွ အူက လံႈ႕ေဆာ္ၿပီး အျပင္ကို ထုတ္ေပးတာ။ အူမႀကီးက ညႇစ္ၿပီး အစာေဟာင္းကို ေအာက္ကို ဆင္းေစတယ္။ အဲလိုညႇစ္ဖို႕ အူလမ္းကေန လံႈ႕ေဆာ္မႈ(signal)တခုလိုပါတယ္။ ဝမ္းႏႈတ္ေဆးေတြ ၾကာရွည္ေသာက္တဲ့အခါ ဒီျဖစ္စဥ္ေတြ ပ်က္သြားတတ္တယ္။ ဝမ္းႏႈတ္ေဆး သံုးပါမ်ားရင္ အူထဲမွာ အစာမရွိေတာ့ဘူး။ တကယ့္ ျပႆနာက ဒီကစတယ္။ ေဆးမေသာက္ရင္ကို ဝမ္းမသြားေတာ့ဘူးဆိုတာ ျဖစ္လာတယ္။အဲဒီမွာ ဝမ္းႏႈတ္ေဆး စြဲလာတယ္။ မသံုးရမေနႏိုင္ျဖစ္လာတယ္။

တကယ္ေတာ့ ျမန္မာလူမ်ိဳးေတြတင္ မကပါဘူး။ အေမရိကန္ေတြလည္း ဝမ္းႏႈတ္ေဆးေတြကို အလြန္အကၽြံအသံုးျပဳၾကတယ္။  လတ္တေလာ ေလ့လာမႈေတြအရ သူတို႕ႏိုင္ငံက တျခားႏိုင္ငံေတြထက္ ဝမ္းနႈတ္ေဆး ပိုသံုးၾကသတဲ့(ျမန္မာႏိုင္ငံပါဟန္မတူပါ)။အဲလိုေဆးေစ်းကြက္ကေန ႏွစ္စဥ္ေဒၚလာ သန္း(၇၀၀)ေက်ာ္ဖိုးေလာက္ ေရာင္းေနရတယ္။ ဒီထဲမွာ သံုးစြဲသူေတြရဲ႕ ၄၀ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္က ေဆးဝါးတလြဲသံုးေနတာ။ အထူးသျဖင့္ ဆယ္ေက်ာ္သက္ေတြက ဝိတ္ခ်ဖို႕နဲ႕ အဆိပ္အေတာက္ကင္းစင္ဖို႕ဆိုတဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္ေတြနဲ႕ သံုးၾကတယ္။ တကယ္က အယူအဆမွားေနတာ။ လက္ေတြ႕မွာ အဆီမက်ပဲ ခႏၶာကိုယ္မွာရွိတဲ့ ေရဓာတ္၊ဆားဓာတ္ေတြသာ ခန္းေျခာက္သြားတယ္။ ေနာက္ဆက္တြဲ ေသြးေပါင္က်၊ ႏွွလံုးခုန္ျမန္၊မူးမိုက္ၿပီး ေရွာ့ခ္ဝင္တတ္တယ္။ အေနာက္ႏိုင္ငံမွာ ဝမ္းေလွ်ာေဆးရံုေရာက္သူရဲ႕ ၁၅ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ ဝမ္းႏႈတ္ေဆး ေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ 

ဝမ္းႏႈတ္ေဆးသေဘာက အူထဲမွာ အစာမရွိေအာင္ လုပ္ေပးတာပါ။ ဝမ္းသြားေစတဲ့နည္းေတြ မတူၾကဘူး။

Stimulant laxatives ဆိုတာ အူလမ္းေၾကာင္းကို ညႇစ္ၿပီး ဝမ္းသြားေစတာ ျဖစ္တယ္။အသံုးမ်ားဝမ္းႏႈတ္ေဆးေတြက bisacodyl (Dulcolax)နဲ႕ senna (ေပြးကိုင္း)ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။  

ဒီေဆးေတြက အူမႀကီးမွရွိတဲ့ အာရံုေၾကာေတြကို လံႈ႕ေဆာ္ၿပီး ဝမ္းသြားေစတာေၾကာင့္  အခ်ိန္ၾကာ မသံုးသင့္ဘူး။ ၾကာရင္ အူက အလုပ္မလုပ္ေတာ့ဘူး။ ေနာက္အသံုးမ်ားတဲ့ေဆးက phenolphthalein ပါတဲ့ဝမ္းႏႈတ္ေဆးပါ။ ပန္းေရာင္တ႐ုတ္ဝမ္းႏႈတ္ေဆး ေခၚတယ္။ ဒီေဆးကို တျခားႏိုင္ငံေတြမွာ လံုးဝမသံုးေတာ့ဘူး။ ဆီးအိမ္ကင္ဆာ ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိတယ္လို႕ သိထားလို႕ပါ။ 

Bulk laxativesဆိုတာ အမွ်င္ဓာတ္မ်ားတဲ့ ဝမ္းႏႈတ္ေဆးေတြကိုေခၚပါတယ္။ ဝမ္းသြားရလြယ္တယ္။ အရည္မသြားပဲ ဝမ္းလံုးက ေပ်ာ့ေပ်ာ့ေလး ခဲေနမယ္။ အမွ်င္ဓာတ္ပါလို႕ ပိုစိတ္ခ်ရၿပီး ေရရွည္သံုးလို႕ရတယ္။ ၾကာရွည္ဝမ္းမွန္ေဆး အေနနဲ႕ အမွ်င္ဓာတ္ပါတဲ့ psyllium (Metamucil) polycarbophilနဲ႕  methylcellulose (Citrucel)က ပိုေကာင္းပါတယ္။ ရင္ပူ၊အနီစက္ထြက္၊ဓာတ္မတဲ့တာ ရွိႏိုင္လို႕ သတိျပဳသငိ့တယ္။

Osmotic laxatives ဆိုတာ ဝမ္းေပ်ာ့ေဆးလို႕ေျပာရင္ ပိုမွန္တယ္။ အူလမ္းမွာ ေရကိုစုပ္ယူၿပီး ဝမ္းကို ေပ်ာ့ေစတယ္။ အမ်ားသံုးေနတဲ့ MOMဆိုတာ ဒီအမ်ိဳးအစားပဲ။ polyethylene glycol နဲ႕ magnesium hydroxide solution (milk of magnesia) ေတြက Osmotic laxatives အမ်ိဳးအစားေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ညေသာက္ မနက္ဆိုရင္ ဝမ္းေပ်ာ့ေပ်ာ့ေတြ သြားၿပီ။ ဒါေပမယ့္ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ အခံရွိရင္ သတိထားသင့္တယ္။

Lubricant laxativesဆိုတာက ေခ်ာဆီသေဘာမ်က္ႏွာျပင္ကို ေခ်ာေမြ႕ေစတာေၾကာင့္ ဝမ္းသြားရလြယ္တယ္။ Glycerin suppositories ကို စအိုထဲထည့္ေပးရင္ နာရီဝက္အတြင္း ဝမ္းသြားေစတယ္။ ဝမ္းမာသူေတြမွာ ဒီနည္းသံုးလို႕ရတယ္။ ဘာမွမရွိရင္ ကေလးဆပ္ျပာသံုးပါ။

ဝမ္းခ်ဳပ္တာ ေရာဂါလား

အမ်ားစုက ေရာဂါမဟုတ္ဘူး။ အေနအထိုင္၊အစားအေသာက္ေၾကာင့္ အျဖစ္မ်ားတယ္။ 

ဒါေပမယ့္ နာတာရွည္ ဝမ္းခ်ဳပ္တာကေတာ့ ေရာဂါအခံတခုခုေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အူမႀကီးကင္ဆာ၊အူလႈပ္ရွားမႈမမွန္တဲ့ေရာဂါ(Irritable bowel syndrome)၊ပါကင္ဆန္ေရာဂါ၊ ဆီးခ်ိဳ၊ လည္ပင္းႀကီး၊လည္ပင္းႀကီး၊ခါးဆစ္႐ိုးထိသူေတြမွာ လည္း ျဖစ္တတ္တယ္။ ေဆးစစ္ဖို႕ လိုပါတယ္။ ဘိန္းပါတဲ့ေဆး၊သံဓာတ္အားေဆးနဲ႕ ေသြးက်ေဆးေတြကေနလည္း ျဖစ္တတ္တယ္။ 

ဝမ္းခ်ဳပ္ရင္ ဘယ္ေဆးေတြေရြးမလဲ

အမွ်င္ဓာတ္မ်ားတဲ့ psyllium ကို ဦးစားေပးေရြးပါ။ အူလမ္းေၾကာင္းအတြက္ အဆင္ေျပတယ္။

ဝမ္းေပ်ာ့ေဆး docusate ပါတာသံုးပါ။ ဝမ္းမခ်ဳပ္ေအာင္ ကာကြယ္ေပးမယ္။ေရတိုအစားထိုးတဲ့နည္းက ေပြးကိုင္း လက္ဖက္ရည္(senna tea)ေသာကိပါ။ ဒါေပမယ့္ senna (ေပြးကိုင္း) နဲ႕ bisacodyl (Dulcolax)ပါတာေတြ ေသာက္တဲ့အခါ တပတ္ထက္ စြဲမေသာက္ပါနဲ႕။ ပိန္ေဆးေတြထဲမွာ ေပြးကိုင္းပါရင္ ဂ႐ုစိုက္သင့္တယ္။ အသက္ငယ္လြန္းသူ၊ႀကီးလြန္းသူေတြမွာ mineral oil မေပးသင့္ဘူး။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မွာ stimulant laxatives(ဥပမာ ေပြးကိုင္း)လိုေဆးမ်ိဳးေပးရင္ ကေလးေစာေမြးတတ္တယ္။ 

ဝမ္းႏႈတ္ေဆးေတြက စနစ္တက်နဲ႕ ေရတိုေသာက္ရင္ ေကာင္းတယ္။ လိုမွေသာက္၊မလိုရင္ မေသာက္နဲ႕။ တတ္ႏိုင္သမွ် အစားအေသာက္၊အေနအထိုင္အရင္ ေျပာင္းပါ။  မေျပာင္းႏိုင္ဘူးထင္မွ ဝမ္းနႈတ္ေဆးေသာက္ပါ။ ေသာက္တဲ့အခါ တပတ္ထက္ ပိုမေသာက္မိေစနဲ႕။ လခ်ီေသာက္ရင္ေတာ့ ျဖတ္ဖို႕ ့ႀကိဳးစားပါ။ဝမ္းႏႈတ္ေဆးျဖတ္ခါစမွာ ဝမ္းခ်ဳပိတာ၊ရင္ျပည့္တာ၊ယာယီဝိတ္တက္တာမ်ိဳး ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ မေသာက္ရင္ပဲ အဆီေတြနဲ႕ျပည့္ေနသလို ခံစားရတယ္။ ဒီလကၡဏာေတြကို 

laxative withdrawal symptoms လို႕ေခၚပါတယ္။  ေဆးကို တလေက်ာ္ေသာက္ၿပီး ျဖတ္ရင္ စတင္ခံစားရတယ္။ပံုမွန္အားျဖင့္ ၂-၅ရက္ေလာက္သာ ခံရတယ္။ ႏွစ္ခ်ီစြဲေသာက္သူေတြမွာ လခ်ီခံစားရႏိုင္တယ္။ ေသခ်ာတာေတာ့ ျဖည္းျဖည္းခ်င္းျဖတ္လို႕ရတယ္.။ 

ဝမ္းႏႈတ္ေဆးေတြ ဘယ္လိုျဖတ္မလဲ

၁။အမွ်င္ဓာတ္(fibre)မ်ားမ်ား စားပါ။ တရက္ကို ဖိုင္ဘာ 30g စားသင့္တယ္။ ဖိုက္ဘာမ်ားတဲ့ထဲမွာ သစ္သီးနဲ႕ဟင္းသီးဟင္းရြက္ေတြက အေကာင္းဆံုးပဲ။ တခ်ိဳ႔အေစ့အဆန္ေတြမွာလည္း ဖိုက္ဘာပါၾကတယ္။ သတိျပဳရမွာက အမွ်င္ဓာတ္မ်ားရင္ ရင္ျပည့္ရင္ကယ္ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဗိုက္နာေစတတ္တယ္။ 

၂။အစားစားတဲ့အခါ နည္းနညိးစီ စားပါ။ တရက္ကို (၅)ႀကိမ္ေလာက္ ခြဲစားပါ။ ဒါမွ အူလမ္းေၾကာင္းကို လံႈ႕ေဆာ္ရာေရာက္တယ္။ အစားအေသာက္ထဲမွာ အသားတတ္ႏိုငိသမွ် ေလွ်ာ့စားပါ။ ဝမ္းႏႈတ္ေဆး ျဖတ္ပါ။တရကိကို အနညိးဆံုး ေရ(၈)ခြက္ ေန႕စဥ္ေသာက္ပါ။

၃။အစားစားၿပီး တနာရီေလာက္ေနရင္ လႈပ္ရွားမႈတခုခုလုပ္ေပးသင့္တယ္။ ေလ့က်င့္ခန္းနည္းနည္းစီလုပ္လို႕ရတယ္။ ေလ့်ကင့္ခန္းက ခႏၶာကိုယ္ေသြးေလွ်ာက္မႈေကာင္းေစတယ္။ endorphins ဆိုတဲ့ ေဟာ္မုန္းတမ်ိဳးထြက္ေစတယ္။အူလႈပ္ရွားမႈကို အားေပးမယ္။ 

၄။ဝမ္းသြားခ်င္စိတ္ေပၚလာတာနဲ႕ ေအာင့္မထားပဲ ခ်က္ခ်င္းသြားလိုက္ပါ။ ဒါမွ အူက အၿမဲလႈပ္ရွားေနမယ္။ ေနာကိပိုင္း တျဖညးျဖည္း ဝမ္းမွန္လာမယ္။

၅။ကိုယ့္ကိုယိကို အၿမဲအားေပးပါ။ ဝမ္းႏႈတ္ေဆးမသံုးေတာ့ဘူးလို႕ ေသခ်ာေနပါေစ။ ဗိုက္ဆာတဲ့အခါ သစ္သီးဝလံသာ အားျပဳစားပါ။ ေကာ္ဖီ၊လက္ဖက္ရည္က မေသာက္သင့္ဘူး။ အူလမ္းေၾကာင္းက ေရေတြကို စုပ္ယူႏိုငိတယ္။ အသင့္စားေတြကလညိး ဝမ္းခ်ဳပ္ေစတယ္။

၆။မနက္ေစာေစာ ေရေႏြးတခြက္ ေသာက္တဲ့အက်င့္လုပ္ပါ။ ေရထဲကို ပူစီနံ နဲ႕ လက္ဖက္စိမ္း ထည့္ၿပီး ေသာက္ပါ။ မနက္စာမစားခင္ နာရီဝက္အလို မက္ခြက္တခြက္စာ ေသာက္ပါ။ အူလႈပ္ရွားမႈေကာင္းေစၿပီး အပူအပုပ္ကင္းေစတယ္။ ေနာက္ပိုငိး တျဖည္းျဖည္းနဲ႕ ဝမ္းမွန္လာပါလိမ့္မယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

ရတနာပံုသတင္းစာ(၂၅.၅.၁၅)