ရူမက္တစ္ ေလးဖက္နာ အဖ်ားေရာဂါ

 Rheumatic ဆိုတဲ့စကားလံုးကို ေဆးပညာေဝါဟာရမွာ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ေတြ႕ရပါတယ္။ရူမက္တစ္ဆိုတာ အေၾကာ၊အဆစ္၊ၾကြက္သားစတဲ့ တြယ္ဆက္တစ္ရႉးေတြ ေရာင္ရမ္းမႈေၾကာင့္ နာက်င္ေစတဲ့အျပင္ လႈပ္ရွားမႈကို ထိခိုက္ေစတဲ့ သေဘာမ်ိဳးရွိပါတယ္။ လႈပ္ရွားသြားလာမႈကို ကန္႕သတ္ေပးတယ္။ ေဆးပညာမွာ rheumatology ဆိုျပီး သီးသန္႕ဘာသာရပ္ခြဲကို ရွိေသးတယ္။ autoimmuneေခၚတဲ့ ခုခံအားအခ်င္းခ်င္းျပန္တိုက္တဲ့ ေရာဂါေတြကိုပါ ေလ့လာရတယ္။ဒါ့ေၾကာင့္ ရူမက္တစ္နဲ႕ ပက္သတ္တဲ့ ေရာဂါေတြမနည္းလွသလို စိတ္ရႈပ္စရာလဲေကာင္းလွတယ္။ ေရာဂါေတြဘယ္လိုမ်ားေပမယ့္ rheumatic နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ အဓိကအခ်က္နွစ္ခ်က္က တူညီၾကတယ္။ ပထမအခ်က္က နာက်င္မႈဟာ မၾကာခဏ ျပန္ျဖစ္တတ္တယ္။ဒုတိယအခ်က္က ကုသရခက္ခဲတတ္တယ္။ရူမက္တစ္ေခါင္းစဥ္ေအာက္က ေရာဂါ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ဒီအခ်က္ေတြ သြားတူတာေတြ႕ရတယ္။ေနာက္သီအိုရီတခုက rheumatic ေရာဂါေတြဟာ ေလထုအေျပာင္းအလဲနဲ႕ သက္ဆိုင္ေနတတ္ျပန္တယ္။ပတ္ဝန္းက်င္ရုတ္တရက္ေအးလာတဲ့အခါ အထူးသျဖင့္ မိုးတြင္းကာလေတြမွာ
ေလထုဖိအားရုတ္တရက္က်ဆင္းတာေၾကာင့္ ပိုမိုနာက်င္လာတတ္တယ္။ ဒီလိုအေျခအေနမ်ိဳးကို ရူမက္တစ္ေရာဂါေတြမွာ ပိုမိုေတြ႕ရတယ္။ ရူမက္တစ္အမ်ိဳးအစားေတြထဲကမွ ကေလးသူငယ္ေတြမွာ ပိုမိုေတြ႕ရတာက acute rheumatic feverေခၚတဲ့ ရူမက္တစ္အဖ်ားေရာဂါမ်ိဳးပဲ။ အသက္ ၅-၁၅နွစ္ အရြယ္ကေလးေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္။ဒီအရြယ္ေတြမွာ လည္ေခ်ာင္းနာျပီး ၂ပတ္-၁လအတြင္း(အထူးသျဖင့္ ၃ပတ္အတြင္း) ေရာဂါလကၡဏာေတြစတင္ ေပၚေပါက္လာတာ ေတြ႕ရတယ္။ ေရာဂါေၾကာင့္ နွလံုး၊ဦးေနွာက္၊အေရျပား၊အဆစ္အျမစ္၊စတာေတြကို ထိခိုက္ေစတယ္။ အမွန္က ဝင္လာတဲ့ပိုးကို ခုခံတိုက္ဖ်က္ဖို႕ ထြက္လာတဲ့ အင္တီေဘာ္ဒီက အခ်င္းခ်င္းျပန္တိုက္ခိုက္လို႕ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ရလာတယ္။ သိေစခ်င္တဲ့အခ်က္က ပိုးေၾကာင့္ လကၡဏာေတြ တိုက္ရိုက္ေပၚေပါက္လာတာ မဟုတ္ဘူး။ ပိုးကိုတိုက္ဖ်က္ဖို႕ ထြက္လာတဲ့ Antibody က နွလံုး၊အဆစ္အျမစ္ေတြကို မွားယြင္းသတ္မွတ္ျပီး တိုက္ထုတ္ဖို႕ ၾကိဳးစားရာက ျဖစ္လာတဲ့ အက်ိဳးဆက္ေတြပဲ။နွစ္ရွည္ ကာကြယ္ဖို႕ေပးတဲ့ ပိုးသတ္ေဆးေတြ ေရရွည္ေသာက္ရျခင္းဟာ ဝင္မလာေအာင္ အစတည္းက ကာကြယ္ခ်င္တဲ့ သေဘာမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ acute rheumatic feverေသခ်ာေစဖို႕ modified Jones criteriaဆိုတဲ့ လကၡဏာရပ္ေတြကို သီးျခားစုစည္း သတ္မွတ္ထားတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ အေမရိကန္နွလံုးဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းက revised Jones criteriaဆိုျပီး ထပ္မံျပင္ဆင္ျဖည့္စြက္ခဲ့တယ္။ ေရာဂါခြဲျခားဖို႕ major criteria နဲ႕ minor criteria ဆိုတာသိဖို႕လိုပါတယ္။

Major criteriaအဓိက လကၡဏာရပ္

၁။polyarthritis ေခၚတဲ့ အဆစ္အျမစ္ေတြေရာင္ျခင္း

-တံေတာင္၊လက္ေကာက္ဝတ္၊ဒူး၊ေျခက်င္းဝတ္စတဲ့ အဆစ္ၾကီးေတြသာ ေရာင္တယ္။

- တေနရာေရာင္ျပီး အရင္ေရာင္တဲ့ေနရာက သက္သာသြားတယ္။ေနာက္ထပ္တစ္ေနရာေျပာင္းေရာင္မယ္။

-migratory polyarthritis ဟိုေျပာင္းလိုက္ ဒီေျပာင္းလိုက္ နာတဲ့သေဘာမ်ိဳး ျဖစ္ရမယ္။အမ်ားအားျဖင့္ အထက္ဖက္ကို တျဖည္းျဖည္းခ်င္း ေရႊ႕နာမယ္။

၂။carditis နွလံုးေရာင္တာ

-ဘယ္အလႊာေရာင္ေရာင္ မေကာင္းဘူး။

-အတြင္းဆံုးလႊာ endocardium ေရာင္ရင္ နွလံုးအဆို႕ရွင္ထိခိုက္မယ္။ အဆို႕ရွင္ က်ဥ္းတာ၊က်ယ္တာ ျဖစ္နိုင္တယ္။

-အလယ္က ၾကြက္သားmyocardiumေရာင္ရင္ ေမာတာ၊အသက္ရႈမဝတာ ျဖစ္မယ္။

-အျပင္ဖက္ဆံုးက pericardiumေရာင္ရင္ တင္းက်ပ္ၾကီးေနတာ၊ ရင္ဘတ္ေအာင့္တာ ျဖစ္နိုင္တယ္။ သံုးလႊာလံုးေရာင္ရင္ pancarditis ေခၚတယ္။

၃။subcutaneous nodules အေရျပားေအာက္မွာ မာမာခဲခဲ အဖုေလးရွိတယ္။အထူးသျဖင့္ လက္ေကာက္ဝတ္၊တံေတာင္၊ဒူး အျပင္ဖက္ပိုင္း အရိုးေပၚေတြမွာ အေတြ႕မ်ားတယ္။ ဖိၾကည့္၊ကိုင္ၾကည့္ရင္ နာက်င္မႈ မရွိတတ္ဘူး။

၄။erythema marginatumစက္ဝိုင္းပံု အနီစက္ေလးမ်ား

အျပင္ဖက္ပိုင္းကြင္းက အနီေရာင္ရွိတယ္။ အလယ္မွာအေရာင္ေဖ်ာ့တယ္။

ခႏၶာကိုယ္အထက္ပိုင္း၊လက္ေမာင္း စတာေတြမွာ အဓိကေတြ႕ရတယ္။ တြန္႕လိမ္ျပီး အကြက္လိုက္တည္ရွိတယ္။

၅။Sydenham's chorea လက္၊မ်က္နွာစတာေတြ သိစိတ္မဲ့ ရုတ္တရက္ လႈပ္ရွားမယ္။ တခါတရံ ကတာနဲ႕တူလို႕ St. Vitus' danceလို႕ ေခၚပါတယ္။ၾကြက္သား အားေပ်ာ့တာ၊ စကားေျပာ ေဝဝါးတာ ရွိတတ္တယ္။ ေရာဂါပိုးဝင္ေရာက္ျပီး ၃လခန္႕ၾကာမွ ေပၚေပါက္တတ္လို႕ သိပ္အသံုးမဝင္ဘူး။ လကၡဏာရပ္က ထူးျခားလို႕ ေတြ႕ရင္ေတာ့ ရူမက္တစ္အဖ်ားေရာဂါေသခ်ာတယ္လို႕ ဆိုနိုင္ပါတယ္။ ဦးေနွာက္မွာ ရွိတဲ့အာရံုေၾကာေတြ ထိခိုက္တဲ့သေဘာျဖစ္ပါတယ္။

Minor criteria သာမည လကၡဏာရပ္မ်ား

၁။အဖ်ားၾကီးမယ္။အနည္းဆံုး ၁၀၁-၁၀၂ ဒီဂရီ စင္တီဂရိတ္ ရွိရမယ္။

၂။အဆစ္ေတြ ကိုက္တာ၊ခဲတာ၊နာက်င္တာ ရွိမယ္။

၃။အရင္က အလားတူ လကၡဏာေတြ ခံစားခဲ့ဘူးမယ္။

၄။ေသြးစစ္ၾကည့္ရင္ ESR(သို႕)CRP မ်ားမယ္။

၅။ေသြးျဖဴဥမ်ားတာ၊ECGေျပာင္းလဲတာ ရွိမယ္။

တျခားလကၡဏာရပ္ေတြ

-တလအတြင္း လည္ေခ်ာင္းနာခဲ့ဖူးမယ္။

-ဗိုက္နာတာ၊နွာေခါင္းေသြး ယိုတာရွိနိုင္တယ္။

-ျမန္မာေတြ အလြယ္ေခၚတဲ့ ေလးဖက္နာပိုး တမ်ိဳး  ASO titre(Antistreptolysin O)မ်ားေနမယ္။ အမွန္က ပိုးမဟုတ္ပါ။ ပိုးကိုတိုက္ဖ်က္တဲ့ ဓာတ္တမ်ိဳးသာျဖစ္ပါတယ္။အရင္တုန္းက ဝင္ခဲ့ဖူးတာကို သိမယ္။ASO မ်ားတိုင္း ရူမက္တစ္အဖ်ားေရာဂါလို႕ မသတ္မွတ္သင့္ပါ။

သတ္မွတ္ခ်က္အရ major criteriaအနည္းဆံုး ၂ခ်က္ရွိရင္(သို႕) major criteria ၁ခ်က္ နဲ႕ minor criteria အနည္းဆံုး ၂ခ်က္ရွိရင္ ေလးဖက္နာ အဖ်ားေရာဂါလို သတ္မွတ္ျပီး ကုသပါတယ္။ အျခားသီးသန္႕ လကၡဏာေတြ ေတြ႕ရင္လည္း သတ္မွတ္တတ္ပါတယ္။

ရူမက္တစ္ ေလးဖက္နာ အဖ်ားေရာဂါျဖစ္ရင္ ဆရာဝန္နဲ႕ ေသခ်ာကုပါ။

-ေလးဖက္နာ တခါျဖစ္ဖူးသူဟာ ေနာက္တစ္ၾကိမ္ျပန္ျဖစ္နုိင္လို႕ အထူးသတိထားသင့္တယ္။

-ထပ္ျဖစ္ရင္ လကၡဏာေတြ ပိုဆိုးလာတတ္တယ္။ နွလံုးကို ဒုကၡေပးမယ္။ အဆို႕ရွင္က်ဥ္းတာ အျဖစ္မ်ားသလို မလံုတာလည္းျဖစ္နုိင္တယ္။ ေမာတာပိုဆိုးလာမယ္။ ၾကာလာရင္ အသက္ဆံုးရံႉးတာထိ ျဖစ္နိုင္တယ္။

-လကၡဏာသက္သာေစဖို႕ ေသာက္ေဆး၊ထိုးေဆး လိုလာတယ္။

-ယာယီေသာက္ရတာရွိသလို ေနာက္ျပန္မျဖစ္ေအာင္ သံုးစြဲရတာမ်ိဳးလည္း ရွိမယ္။

ျဖစ္လာျပီ ဆိုရင္

-အိပ္ရာထဲမွာ ေကာင္းေကာင္း အနားယူသင့္တယ္။

-စိတ္ေအးလက္ေအးေနသင့္သလို စိတ္ညစ္စရာ မေတြးသင့္ဘူး။

-ရုတ္တရက္ ေမာလာရင္ ေက်ာမွီနဲ႕ ၄၅ဒီဂရီ ေစာင္းျပီး ထားရတယ္။

-ဆရာဝန္က အဆစ္ေရာင္တာသက္သာဖို႕ ေသာက္ေဆး၊ထိုးေဆးေပးပါမယ္။aspirin၊ibuprofen၊naproxen စတာေတြနဲ႕ သက္သာတတ္တယ္။ ပံုမွန္ထက္ ေဆးပမာဏ ပိုေပးရတယ္။ 

-အဆစ္ေရာင္တာ၊နွလံုးေရာင္တာအတြက္ steroid ေဆးေတြ လိုတတ္ေသးတယ္။

-လည္ေခ်ာင္းနာတာရွိေသးရင္ ပဋိဇီဝ ပိုးသတ္ေဆးေတြ ေပးပါလိမ့္မယ္။ 

ပိုးသတ္ေဆး ေပးတာ ေရတိုျဖစ္နိုင္သလို ေရရွည္လည္း ေပးရတတ္တယ္။ 

-ေဆးေတြ ေရရွည္ေပးတယ္ဆိုတာ ေရာဂါကာကြယ္ဖို႕သာျဖစ္ပါတယ္။ လံုးဝျပန္မျဖစ္ပါဘူးလို႕ အာမခံတာ မဟုတ္ပါ။ လည္ေခ်ာင္းနာတဲ့ပိုးကို သာ မဝင္နိုင္ေအာင္ ၾကိဳတင္ကာကြယ္တဲ့သေဘာ ျဖစ္ပါတယ္။

-တခ်ိဳ႕က penicillin ထိုးေဆးလိုသလို ေသာက္ေဆးေပးရတာမ်ိဳး လည္း ရွိပါတယ္။

-Benzathine penicillin တလ တၾကိမ္ထိုးတာဟာ pen-V ေသာက္ေဆးေန႕စဥ္ေပးတာထက္ အက်ိဳးပိုရွိတတ္ပါတယ္။

-ထိုးေဆးကို ၃ပတ္တၾကိမ္ထိုးနိုင္ရင္ ပိုအက်ိဳးရွိတယ္္လို႕ ဆိုပါတယ္။

-မေကာင္းတဲ့ဖက္ကၾကည့္ရင္ နာတာ၊ေဆးမတဲ့တာ ရွိနိုင္ေပမယ့္ ေကာင္းတာက တလ တၾကိမ္သာေဆးထိုးရလို႕ လူနာအတြက္ အဆင္ေျပပါတယ္။

-ေဆးေၾကာင့္ အပိုလုပ္ရတာလို႕ ယတိျပတ္မေျပာနိုင္သလို ေသခ်ာေပါက္ အက်ိဳးရွိပါတယ္လို႕လည္း အာမခံ၍ မရနိုင္ပါ။ အျခားနိုင္ငံေတြလိုပဲ guideline လိုအပ္ခ်က္အရ ေပးရပါတယ္။ ပိုမဆိုးေအာင္၊အျဖစ္နည္းေအာင္ေတာ့ ကာကြယ္ေပးနိုင္ပါလိမ့္မယ္။

-ဘယ္အခ်ိန္ထိ ဆက္ေသာက္သင့္သလဲဆိုတာေတာ့ ဆရာဝန္ရဲ႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္အျပင္ လူနာရဲ႕ အသက္အရြယ္ေပၚလဲ မူတည္ပါလိမ့္မယ္။

-အမ်ားစုဟာ မိမိဘာသာ ျဖတ္တတ္ၾကသလို အျခားဆရာဝန္ရဲ႕ ထင္ျမင္ခ်က္အရ ျဖတ္တာမ်ိဳးေတြ အဓိကေတြ႕ရတယ္။

-လည္ေခ်ာင္းမၾကာခဏ နာတတ္သူေတြေတာ့ အထူးသတိထားဖို႕လိုအပ္ပါမယ္။ ျဖစ္လာရင္ ဆရာဝန္နဲ႕ ခ်က္ခ်င္းျပဖို႕လိုပါတယ္။ မၾကာခဏျဖစ္တတ္သူဟာ ေရရွည္အတြက္ မေကာင္းတာေတာ့ အမွန္ပါပဲ။

-ေနာက္ဆက္တြဲ ဆိုးက်ိဳးေတြျဖစ္မလာေအာင္ ဆရာဝန္နဲ႕ ေသခ်ာတိုင္ပင္ ကုသဖို႕ေတာ့ အၾကံေပးပါရေစ။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

Health Care Journal(29.3.13)