လိပ္ေခါင္းေရာဂါ ဆင္ျခင္စရာ

လိပ္ေခါင္းဆိုတာ လူေတြကို စိတ္ဒုကၡေပးတဲ့ ေရာဂါေတြထဲက တခုျဖစ္တယ္။ ကမာၻေပၚမွာ က်ား၊မ၊အသက္အရြယ္မေရြး ဒီေရာဂါျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အထူးသျဖင့္ အသက္ ၄၅-၆၅ အတြင္း အသက္ႀကီးသူေတြမွာ အဓိကျဖစ္ၾကပါတယ္။ လိပ္ေခါင္းဆိုတာ စအိုေသြးေၾကာေရာင္ရမ္းရာက ျဖစ္လာတဲ့ ေရာဂါပါ။

လိပ္ေခါင္းျဖစ္ေစတဲ့ ေနာက္ခံအေၾကာင္းရင္း မ်ားစြာရွိပါတယ္။ အစားအေသာက္၊အေနအထိုင္၊အလုပ္အက္ိုင္ေတြနဲ႕ ဆက္စပ္မႈရွိတယ္။ အမွ်င္ဓာတ္ပါတဲ့ အသီးအႏွံအစာ

နည္းသူ၊ ဝမ္းခ်ဳပ္လြယ္သူ၊ အဆီအဆိမ့္ အစားမ်ားသူေတြမွာလည္း ျဖစ္ၾကတယ္။ အထိုင္မ်ားသူ၊ ဝမ္းသြားခ်ိန္ၾကာသူ၊ အေလးအပင္မသူ၊ လႈပ္ရွားမႈနည္းသူေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ အဝလြန္သူ၊နာတာရွည္ ဝမ္းခ်ဳပ္သူေတြမွာ အဓိကေတြ႕ရတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေတြမွာ ပိုေတြ႕ရတယ္။ ေဂးေတြမွာလည္း ဒီေရာဂါနဲ႕မကင္းပါ။ အသည္းေ႐ာဂါေတြက
စအိုေသြးျပန္ေၾကာေတြကို ဖိအားသက္ေရာက္ေစလို႕ လိပ္ေခါင္းပိုျဖစ္ႏိုင္တယ္။  ႏွာေခ်၊ေခ်ာင္းဆိုး၊ဝမ္းညႇစ္လိုက္တာေတြက ဗိုက္ဖိအားမ်ားၿပီး စအိုေသြးေၾကာေတြကို ဖိထားသလိုျဖစိတယ္။ ၾကာလာေတာ့ လိပ္ေခါင္းျဖစ္လာတယ္။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ လူဦးေရရဲ႕ ၅%နီးပါးဟာ ဒီေဝဒနာခံစားရသတဲ့။ 

လိပ္ေခါင္းဆိုတာ စအိုကေန အျပင္ျပဴထြက္က်လာတဲ့ ေသြးျပန္ေၾကာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ စအိုဆိုတာ မစင္အညစ္အေၾကးစြန္႕ရာ ေနာက္ဆံုးအစိတ္အပိုင္းျဖစ္ပါတယ္။ အူမႀကီးရဲ႔ေအာက္ဆံုးအပိုင္းလည္း ျဖစ္တယ္။ စအိုဆိုတာ ၂လက္မေလာက္ရွည္တဲ့ က်ံဳ႔ႏိုင္ ဆန္႕ႏိ္ုင္တဲ့ ႂကြက္သားႁပြန္တခုျဖစ္တယ္။ စအိုေသြးေၾကာေတြကမ်ားတယ္။ဒီေသြးေၾကာေတြကို အစာေဟာင္းအိမ္(rectum)နဲ႕ ဆက္သြယ္ထားပါတယ္။  ဒီေသြးေၾကာေတြမွာ ေသြးအိုင္ၿပီး ေဖာင္းလာ၊ေရာင္လာရာကေန လိပ္ေခါင္းဆိုတာ ျဖစ္လာတယ္။

လိပ္ေခါင္းမွာ အျပင္လိပ္နဲ႕ အတြင္းလိပ္ဆိုၿပီး ရွိတယ္။ ေဆးပညာက ခြဲျခားထားတဲ့ လိပ္ေခါင္းနဲ႕ သာမန္လူေတြနားလည္ထားတဲ့ လိပ္ေခါင္း မတူပါ။  ေဆးပညာအရအျပင္လိပ္နဲ႕ အတြငိးလိပ္ကို စအိုမွာ ရွိတဲ့ dentate line နဲ႕ ခြဲျခာသတ္မွတ္လိုက္တယ္။ dentate line အမွတ္ ရဲ႔ အေပၚ(သံုးပံုႏွစ္ပံု)မွာ ရွိရင္ အတြငိးလိပ္၊ အမွတ္ရဲ႔ေအာက္ဖက္(သံုးပံုတပံု)မွာ ရွိရင္ အျပင္လိပ္လို႕ သတ္မွတ္ထားတယ္။ လူအမ်ားနားလည္တာက  အျပင္ကို စူထြက္လာတဲ့လိပ္ေခါင္းကိုသာ အျပင္လိပ္လို႕ထင္ၾကတာ ျဖစ္တယ္။ တကယ္က လိပ္ေခါင္းအဆငိ့သတ္မွတ္ခ်က္သာ ျဖစ္ပါတယ္။၁၉၈၅ခုႏွစ္ကစၿပီး လိပ္ေခါင္းကို အဆင့္ေလးဆင့္ ခြဲျခားလိုက္တယ္။

အဆင့္တစ္ လိပ္ေခါင္း(Grade 1) 

စအိုတြင္းေသြးေၾကာေဖာင္းမယ္၊ တခ်ိဳ႕မွာ ေသြးစပါေပမယ့္ တခ်ိဳ႔က ဘာလကၡဏာမွ မျပေသးဘူး။ 

အဆင့္ႏွစ္ လိပ္ေခါင္း(Grade 2) 

ဝမ္းသြားတဲ့အခါ လိပ္ေခါင္းက အျပင္ကိုစူထြက္လာတယ္။ ၿပီးရင္ သူ႔ဘာသာျပန္ဝင္သြားတယ္။

အဆင့္သံုး လိပ္ေခါင္း(Grade 3) 

ဝမ္းသြားခ်ိန္မွာ လိပ္ေခါင္းထြက္လာတယ္။ဒီအဆင့္မွာ လိပ္ေခါင္းကို လက္နဲ႕ ျပန္ထည့္လို႕ရေသးတယ္။

အဆင့္ေလး လိပ္ေခါင္း(Grade 4) 

ေနာက္ဆံုးအဆငိ့ျဖစ္ပါတယ္။ အျပင္ထြက္ေနတဲ့ လိပ္ေခါင္းဟာ ျပန္သြင္းလို႕ မရေတာ့ဘူး။ 

စအိုုက အျပင္ထြက္လာတဲ့ လိပ္ေခါင္းကို အဆင့္(၂)ေနာက္ပိုင္းမွ ေတြ႕ျမင္ရတယ္။ လူအမ်ားသိတဲ့ အျပင္လိပ္က အဆင့္သံုးနဲ႕ေလးကို ဆိုလိုတာျဖစ္ပါတယ္။ 

လိပ္ေခါင္းရဲ႕ အဓိကလကၡဏာ (၅)ခု ရွိတယ္။ ဝမ္းသြားတိုင္း ေသြးယိုတာ၊ ယားယံတတ္တာ၊ စအိုေနရာ နာက်င္ၿပီး အေနရခက္တာ၊ ေအာက္ခံစိုတာနဲ႕ အဖုအက်ိတ္ထြက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ လိပ္ေခါင္းရဲ႕ ကနဦးလကၡဏာက ဝမ္းသြားၿပီးတဲ့အခါ ေသြးစေလးေတြ စမ္းမိတာျဖစ္ပါတယ္။ ထြကိတဲ့ေသြးက ခပ္ရဲရဲျဖစ္ပါတယ္။ ၾကာလာတာနဲ႕ ေရာင္တာ၊ယားတာ၊နာတာ၊ရဲတာ၊ အက်ိအခၽြဲထြက္တာေတြ ျဖစ္လာတယ္။ တျဖည္းျဖည္း ပိုဆိုးလာတဲ့အဆင့္မွ စအိုကေန လိပ္ေခါင္းထြက္တာကို စမ္းသပ္မိတယ္။ အျပင္ထြကိတဲ့လိပ္ေခါင္းဟာ ၾကာတဲ့အခါ လိမ္ၿပီး ေသြးမေလွ်ာက္ေတာ့ဘူး။ အရမ္းနာလာတယ္။နာက်ငိမႈဟာ ပထမ ၂ရက္အတြင္း အတြင္းအဆိုးဆံုးျဖစ္ၿပီး ၁ပတ္အတြင္း ျဖည္းျဖည္းခ်င္း ျပန္ေကာင္းလာတယ္။  ေနာက္ျဖစ္ႏိုင္ေခ်တခုက ေသြးခဲပိတ္တာျဖစ္တယ္။ဒီအဆင့္မွာ ေသခ်ာေပါက္ကုဖို႕ လိုပါတယ္။ 

လိပ္ေခါင္းကုသနည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးွရွိတယ္။ေရာဂါကို ကုသနည္းေတြထဲမွာ သားေရကြင္းပစ္ကုသနည္း(rubber band ligation)နည္းကို အမ်ားဆံုးသံုးပါတယ္။ လိပ္ေခါင္းအေျခကို ညႇပ္ၿပီး သားေရနဲ႕ခ်ည္ျပစ္ရတာျဖစ္ပါတယ္။ အဆင့္တစ္ ၊အဆင့္ႏွစ္နဲ႕ အဆင့္သံုးလိပ္ေခါင္းေတြမွာ သံုးႏိုင္တယ္။ တျခားနည္းေတြလည္း ရွိတယ္။လိပ္ေခါင္းထဲကို အသားရံႈ႕ေဆး(phenol)ထိုးထည့္ေပးတဲ့နည္း၊ အပူ၊လွ်ပ္စစ္စတာေတြသံုးၿပီး လိပ္ေခါင္းတစ္ရႈးေတြ ပ်က္ဆီးေစတဲ့နည္း စသည္ျဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ အဆင့္ေလး(ေနာက္ဆံုးအဆင့္) လိပ္ေခါင္းအတြက္ ခြဲစိတ္နည္းကေတာ့ အေကာင္းဆံုးျဖစ္ပါတယ္။ 

လကၡဏာေတြကို သက္သာေစဖို႕ လိမ္းေဆးေတြက အသံုးဝင္တယ္။လကၡဏာကို ယာယီသက္သာေစတယ္။ ေရွ႕ဆံုး ႏွစ္ဆင့္အတြက္ လိမ္းေဆး၊ေသာက္ေဆး၊ စအိုထည့္ေဆး အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ lignocaine ပါတဲ့လိမ္းေဆးေတြကို အခ်ိန္တို လိမ္းေပးတဲ့အခါ နာက်င္မႈကို သက္သာေစတယ္။ ဒါေပမယ့္ တပတ္ထက္ပိုၾကာေအာင္လိမ္းရင္ အေရျပား ပိုမိုယားယံတတ္တယ္။ စတီးရြိဳက္ပါတဲ့ လိမ္းေဆးေတြကလည္း ေကာင္းတယ္။ နာက်င္ယားယံမႈကို သိသိသာသာ ေပ်ာက္ကင္းေစတယ္။ ဒါေပယ့္ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးရွိတယ္။ ဆရာဝန္ၫႊန္ၾကားမႈမရွိပဲ ႏွစ္ပတ္ထက္ ပိုမသံုးသငိ့ဘူး။ petroleum jelly , zinc oxide လိမ္းေဆးေတြက လိပ္ေခါင္းအေရျပားကို ကာကြယ္ေပးတယ္။ အကိုက္ခဲေပ်ာက္ေဆးေတြလည္း လိုအပ္ရင္ အသံုးျပဳႏိုင္တယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ လိပ္ေခါင္းေရာဂါအမ်ားစုဟာ ကေလးေမြးၿပီးတာနဲ႕ ေပ်ာက္ကင္းသက္သာႏိုင္ပါတယ္။

ထပ္မျဖစ္ေအာင္ ဘယ္လိုကာကြယ္မလဲ

ကာကြယ္ဖို႕ အေနအထိုင္၊ အစားအေသာက္ ဆင္ျခင္ရမယ္။ တကယ္ေတာ့ ဝမ္းမညႇစ္ရေအာင္နဲ႕ ဝမ္းဗိုက္ဖိအား နည္းေအာင္ လုပ္ရတဲ့ သေဘာပဲ။

၁။အမွ်င္ပါတာမ်ားမ်ားစားသင့္တယ္။ အမွ်င္အားျဖည့္ေဆးေတြထဲမွာ ispaghula, methylcellulose , sterculia စတာေတြက ေကာငိးတယ္။ အသီးအႏွံ၊ ဟင္းသီးဟင္းရြက္၊ဆန္လံုးညိဳ၊ေကြကာ၊ေပါငိမုန္႔ စားပါ။သစ္သီးေဖ်ာ္ရည္ေသာက္ပါ။ ကိတ္မုန္႕၊ဘီစကြတ္ စတာေတြ ေလွ်ာ့စားပါ။

၂။ေရမ်ားမ်ားေသာက္ပါ။ တရက္ကို အနည္းဆံုး ၂-လီတာ ဝင္ေအာင္ေသာက္ပါ။ ေကာ္ဖီ၊လက္ဖက္ရည္၊အရက္၊ဘီယာ၊ဝိုင္ စတာေတြက ေရဓာတ္ကို ဆံုးရံႈးေစတယ္။ဝမ္းမာေစမယ္။

၃။အဆီမ်ားတဲ့၊နီတဲ့အသား(အမဲသား၊ဝက္သား၊ဆိတ္သား)ေတြက ဝမ္းခ်ဳပ္ေစလို ေလွ်ာ့စားပါ။ 

၄။ေလ့က်င့္ခန္းပံုမွန္လုပ္ပါ။ လမ္းေလွ်ာက္၊စက္ဘီးစီး၊ေျပးတာ မ်ိဳး ေန႕စဥ္လုပ္ပါ။ ေရကူးျခင္းက လိပ္ေခါင္းအတြက္ အေကာင္းဆံုး ေလ့က်င့္ခန္းျဖစ္ပါတယ္။

၅။ပိုအေရးႀကီးတာက ဝမ္းသြားခ်င္စိတ္ရွ္တာနဲ႕ သြားလိုက္ပါ။ ေအာင့္မထားပါနဲ႕။ ဝမ္းမာလာရင္ ဝမ္းသြားရခက္မယ္။ လိပ္ေခါင္းျပန္ျဖစ္တတ္တယ္။ 

၆။ေဆာင့္ေၾကာင့္ ထိုင္တာမ်ိဳး တတ္ႏိုင္သမွ် ေရွာင္ပါ။ ေခြးေျခခံု၊ေနာက္မွီမပါတဲ့ ခံုမ်ိဳးနဲ႕ မထိုင္ပါနဲ႔။ ကြန္ျပဴတာသမားအထူးသတိထားပါ။ နာရီဝက္တခါ မတ္တပ္ရပ္ၿပီး လႈပ္ရွားမႈတခုခုလုပ္ပါ။

Sitz bath ေရေႏြးနဲ႕တင္ပါးထိုင္နည္း

လိပ္ေခါင္းအတြက္ ဒီေရေႏြးထိုင္နည္းက အင္မတန္အသံုးဝင္တယ္။ လကၡဏာေတြ သက္သာေစတယ္။ Sitz bathဆိုတာ ဂ်ာမန္စကား sitzbad ဆိုတာကလာတယ္။ ေရထဲ ထိုင္တာကိုေျပာတယ၊ တခ်ိဳ႔က hip bath လို႔လည္း ေခၚတယ္။ ဒီနည္းက စအိုနဲ႕ ခႏၶာကိုယ္ေအာက္ပိုင္း အေနရခက္၊နာက်င္တဲ့ ေရာဂါေဝဒနာေတြမွာ အသံုးဝင္တယ္။  လိပ္ေခါင္းတင္မက စအိုနာ၊ ဂရင္ဂ်ီနာ၊ အူလမ္းေၾကာင္းေရာဂါ၊ သားအိမ္ေရာဂါ၊ ေမြးလမ္းျပန္ခ်ဳပ္ၿပီးတဲ့အခါ၊ ဆီးက်ိတ္၊ဆီးအိတ္နဲ႕ ေမြးလမ္းပိုးဝင္တဲ့အခါမ်ိဳးမွာပါ သံုးေသးတယ္။ အာနိသင္က ျဖစ္တဲ့ေနရာကို သန္႕ရွင္းေစဖို႕နဲ႕ ေသြးေလလႈပ္ရွားမႈေကာင္းေစဖို႕ ျဖစ္ပါတယ္။

sitz bath ေရေႏြးထိုင္ဖို႕ သိပ္မခက္ပါ။ တင္ပါးထိုင္လို႕ရတဲ့အရြယ္ ေရဇလံု၊ပလတ္စတစ္ေဘဇင္ တခုလိုပါတယ္။ ေရခ်ိဳးဇလံုထဲကို တင္ပါးနစ္ရံုျဖညိ့ၿပီး မိနစ္အနည္းငယ္ၾကာ ထိုင္ရတာျဖစိတယ္။ ေရွးဦးစြာဇလံုထဲကို အပူခ်ိန္ 43 ဒီဂရီ စင္တီဂရိတ္ ရွိတဲ့ ေရေႏြးကို အျမင့္ ၄လက္မ ေရာက္ေအာင္ျဖည့္ပါ။ၿပီးရင္ မုန္႕ဖုတ္ဆိုဒါ(သို႕) ဆားခါး (သို႕) ဗနီဂါ စတာေတြ ထည့္ေရာေပးရတယ္။  အလြယ္ဆံုးနည္းက အိမ္သံုးဆားခပ္ပါ။ ၿပီးရင္ ၁၅မိနစ္ၾကာ ထိုင္ပါ။ သို႕မဟုတိေရေႏြးေအးသြားသည္ထိ ထိုင္ပါ။ အလုပ္ရႈပ္သက္သာဖို႕ သန္႔တဲ့အဝတ္စကို ေရေႏြး စိမ္ၿပီး သံုးႏိုင္တယ္။ ေမြးလမ္း မိႈပိုးဝင္ရင္ ေရေႏြးထဲ ဆားနဲ႕ ဗီနီဂါ ဆတူေရာၿပီး သံုးသငိ့တယ္။ sitz bath မွာ သံုးတဲ့ေရက ေရပူ၊ေရေအး ႀက္ဳက္ႏွစ္သက္ရာ သံုးလို႔ရတယ္။ ဆီး ဝမ္းမထိန္းႏိုင္တာ၊ဝမ္းခ်ဳပ္တာ၊ ေမြးလမ္းပိုးဝင္တဲ့အခါ ေရေအး ကိုသာ သံုးသငိ့တယ္။ စအိုနဲ႕ဆိုင္တဲ့ေရာဂါေတြမွာ ေရပူကိုသာ သံုးပါ။ လိပ္ေခါင္းလူနာေတြအတြက္  ၾကက္သီးေႏြးေရကသာ အသင့္ေတာ္ဆံုး ျဖစ္ပါတယ္။ 

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

ရတနာပံုသတင္းစာ(၃၁.၈.၁၅)