အေနအထားေျပာင္း အမူးေရာဂါ

ေခါင္းမူး၊ေခါင္းေနာက္ဆိုတာမ်ိဳးက လူတိုင္းနီးပါး ျဖစ္ဖူးၾကံဳဖူးၾကပါတယ္။ ေခါင္း မူးတဲ့ပံုစံ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိသလို ျဖစ္တဲ့ေရာဂါေတြလည္း မနည္းလွပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ေခါင္းမူးတယ္ဆိုတိုင္း ေရာဂါလို႕ သတ္မွတ္ရင္မွားပါတယ္။ ဒီဘက္ေခတ္မွာ ေရာဂါနဲ႕မဆိုင္တဲ့ အရက္ေသာက္၊ဘီယာေသာက္ျပီးမူးေနသူေတြဆိုတာလည္း အမ်ားသားလား။ အစားပ်က္၊အအိပ္ပ်က္ၿပီး ေခါင္းမူးတာမ်ိဳးက ေရာဂါမွမဟုတ္တာ။စြမ္းအင္ထုတ္လုပ္တဲ့အခါ လိုအပ္တဲ့ ဂလူးကိုစ္႔ဓာတ္နည္းရင္လည္း ေခါင္းမူးတတ္တယ္။ေသြးေပါင္ခ်ိန္ အတက္၊အက်ေၾကာင့္မူးတာလည္း ၾကံဳဖူးလိမ့္မယ္။ serotonin မ်ားတဲ့အစားစာေတြ(ခ်ီးစ္၊ေထာပတ္၊ဝိုင္)ကလည္း ေခါင္းမူးေစတယ္။ ေခါင္းခိုက္မိျပီး ဦးေခါင္းထိမိသူေတြလဲ မူးတာတင္မက ထိုးအန္တာမ်ိဳးပါ တြဲတတ္တယ္။ အစားေသာက္၊အေနထိုင္မမွန္လို႕ မူးသူေတြအေနနဲ႕ စိုးရိမ္ဖို႕မလိုေပမယ့္ ေခါင္းထိခိုက္မိသူေတြမွာေတာ့ မေပါ့ဆသင့္ပဲ ဆရာဝန္နဲ႕ျပသသင့္ပါတယ္။ 

ေခါင္းမူးတဲ့ေရာဂါေတြထဲမွာ BPPV(benign paroxysmal positional vertigo) ေခၚတဲ့ အမူးေရာဂါမ်ိဳးက ဆရာဝန္ေတြကိုပါ ေခါင္းေျခာက္ေစတယ္။ BPPV ကို ျမန္မာလို ျပန္ထားတာအတိအက်မရွိတဲ့အတြက္ အလြယ္တကူပဲ "အေနအထားေျပာင္းအမူးေရာဂါ"လို႕ ဘာသာျပန္ပါမယ္။ BPPVဟာ ရုတ္တရက္ ေခါင္းအေနအထားေျပာင္းတဲ့အခါမ်ိဳးမွာ ေတြ႕ရပါတယ္။အထူးသျဖင့္ လွဲအိပ္လိုက္တဲ့အခါမ်ိဳး၊ အိပ္ေနစဥ္တဖက္ဖက္ကို ေစာင္းလိုက္တဲ့အခါမ်ိဳးေတြမွာ ေခါင္းကမခံမရပ္နိုင္မူးလာတာမ်ိဳးကို ေခၚပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ဆိုရင္ ညအိပ္ရမွာကို ေၾကာက္ေနရွာတယ္။ လွဲအိပ္၊ေစာင္းအိပ္တဲ့အခါ မူးလြန္းလို႕တဲ့။ မူးတာအျပင္ ပ်ိဳ႕တာ၊အန္တာေတြပါ တြဲရွိတတ္တယ္။ ပိုဆိုးသူေတြက ညအိပ္ေနရင္း မနက္နိုးေတာ့ တဖက္မေစာင္းနိုင္ေတာ့ဘူး။ေစာင္းလိုက္တာနဲ႕ မေနနိုင္မထိုင္နိုင္ မူးလာေတာ့တာ။ ဒီတိုင္းေနရင္အေကာင္းေပမယ့္ ေခါင္းအေနအထား ေျပာင္းလိုက္ရင္မေကာင္းေတာ့ဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ အေနထားေျပာင္းအမူးေရာဂါလို႕ ေခၚတာပါ။ အထိုင္၊အထ မိုက္ခနဲမူးတာမ်ိဳးကို အေနအထားေျပာင္းအမူးေရာဂါ(BPPV)လို႕ ေခၚလို႕မရဘူး။ အမ်ားစုက postural hypotensionေသြးေပါင္ခ်ိန္က်လို႕ ဦးေခါင္းကို ေသြးမလုိုက္နိုင္လို႕ မူးတာမ်ိဳးပါ။ အေနာက္ႏိုင္ငံ ကိန္းဂဏာန္းေတြအရ ခ်ာခ်ာလည္ မူးျပီး(vertigo)လာတဲ့လူနာေတြအနက္ ၂၀ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္က BPPV ျဖစ္သူေတြဆိုတဲ့ အေရအတြက္က မနည္းလွဘူူ။ 

BPPV ဆိုတာ နားအတြင္းပိုင္းနဲ႕ဆိုင္တယ္။ နားအပိုင္းသံုးပိုင္းခြဲထားတဲ့ထဲမွာ အတြင္းဆံုးပိုင္းမွာ ျပႆနာရွိတဲ့အခါမ်ိဳးမွာျဖစ္လာတယ္။နားအတြင္းမွာ labyrinthေခၚတဲ့ ဝကၤဘာသ႑ာန္ အရည္လမ္းေၾကာင္းတခု ရွိပါတယ္။ဒီလမ္္းေၾကာင္းမွာရွိတဲ့ အရည္ေတြ လႈပ္ရွားမႈကတဆင့္ ေခါင္းေနအထား balance ကို ထိန္းညိွေပးပါတယ္။ ဒီလမ္းေၾကာင္းဟာ semicircular canal ေခၚတဲ့ စက္ဝိုင္းျခမ္းပံု ျပြန္ေသးသံုးခုနဲ႕ ဆက္သြယ္တည္ရွိတယ္။ ပံုမွန္အားျဖင့္ utrical ထဲမွာရွိရမယ့္ ကယ္လ္ဆီယမ္ပံုေဆာင္ခဲငယ္(calcium carbonate crystal )ေတြဟာ ေအာက္ဖက္ဆံုး အေနာက္ျခမ္းျပြန္ငယ္(posterior canal )ထဲ ဝင္ေရာက္ပိတ္ဆို႕တဲ့အခါ အေနအထားေျပာင္းအမူးေရာဂါကို ျဖစ္လာတယ္။တျခား စက္ဝိုင္းျခမ္း ျပြန္(semicircular canal)ေတြပိတ္တဲ့အခါမ်ိဳးမွာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အျဖစ္ေတာ့နည္းတယ္။

ပံုမွန္လူတေယာက္ ေခါင္းလႈပ္တဲ့အခါ အတြင္းပိုင္းနားထဲမွာရွိတဲ့ အရည္ေတြက လႈပ္ရွားသြားတယ္။ လႈပ္ရွားမႈကို အာရံုခံအေမႊးႏုေတြက တဆင့္ဦးေနွာက္ကို ပို႕ေဆာင္ေပးပါတယ္။ ဦးေနွာက္ကေန  နား၊မ်က္စိကို အလိုက္သင့္ျဖစ္ဖို႕ လံႈေဆာ္ေပးပါတယ္။ ညအိပ္တဲ့အခါ နားအတြင္းပိုင္း(utricle)ထဲမွာရွိတဲ့ ကယ္ဆီယမ္အပိုင္းအစေတြဟာ ေအာက္ဖက္ကို တျဖည္းျဖည္းေရြ႕လ်ားလာျပီး semicircular canalထဲကို ဝင္ေရာက္ပိတ္ဆို႕ပါတယ္။ဒီအခါ လႈပ္ရွားမႈမွန္သမွ် ဦးေနွာက္က ပံုမေဖာ္နိုင္ေတာ့ပဲ ခ်ာခ်ာလည္မူးလာေစတယ္။

ျဖစ္သူအမ်ားစုဟာ  ၄၀ေက်ာ္အရြယ္ အသက္ၾကီးသူေတြဆိုေပမယ့္ ငယ္ရြယ္သူေတြမွာလည္း ေတြ႕ရတယ္။ အမ်ားစုက အိပ္ရာထ မနက္ပိုင္းမွာ စျဖစ္ၾကတယ္။ တခါျဖစ္ဖူးသူဟာ ေနာက္ထပ္ျပန္ျဖစ္နိုင္တယ္။ပတ္ဝန္းက်င္ေလထုဖိအားေျပာင္းလဲတဲ့အခါ၊ေအးတဲ့ရာသီေတြမွာ ပိုမိုေတြ႕ရတယ္။  နားခိုင္းမိတာ၊ပိုးဝင္တာေၾကာင့္လည္း အျဖစ္မ်ားတယ္လို႕ ဆိုတယ္။အမ်ိဳးသမီးေတြက နွစ္ဆေလာက္ အျဖစ္မ်ားတယ္။ ျဖစ္သူအမ်ားစုက ေခါင္းတဖက္ထဲသာ ျဖစ္ၾကတယ္။ ဆိုလိုခ်ငိတာက ဘယ္ဘက္ျဖစ္သူဟာ ညာဘက္ေစာင္းအိပ္နိုင္တယ္။ ေခါင္းေမာ့တဲ့အခါ၊ ေခါင္းလွည့္တဲ့အခါမွသာ မူးတယ္။ ဒါ့ေပမယ့္ ကုတ္က်ီးေပါင္းနဲ႕မဆိုင္ပါ။တျခားအမူးေရာဂါေတြနဲ႕မတူတာက နားအူတာ၊ထံုတာက်င္တာ၊အေၾကာေသတာ၊မ်က္ရိုးကိုက္တာမ်ိဳး မရွိတတ္ဘူး။ 

အေနအထားေျပာင္းအမူးေရာဂါအတြက္ Dix-Hallpike ေခၚတဲ့ ေခါင္းေစာင္း၊ကိုယ္သိပ္အေနအထားနဲ႕ ေသခ်ာေစရတယ္။ မ်က္ဆံက အထက္ ဘယ္၊ညာျမန္ျမန္ယိမ္းေနရင္ nystagmus ရွိလို႕အေနအထားေျပာင္း အမူးေရာဂါလို႕သတ္မွတ္ပါတယ္။ ဒီလူနာေတြက posterior canalမွာ ပိတ္ဖို႕မ်ားပါတယ္။မရွိရင္ roll test ဆိုတာဆက္လုပ္ျပီး ေစာင့္ၾကည့္ရတယ္။လူနာကို ပက္လက္အိပ္ခိုင္းျပီး ေခါင္းနဲနဲငံု႕ၿပီး ဘယ္ဘက္ကို ၉၀ဒီဂရီေစာင္းခိုင္း၊ညာဖက္ကို ၉၀ဒီဂရီေစာင္းခိုင္းျပီး ၾကည့္ပါတယ္။ မ်က္ဆံလည္ေနရင္(nystagmus)ေတြ႕ရင္  lateral canalမွာပိတ္တယ္လို႕ယူဆပါတယ္။ တခါတရံ ဒီေလာက္လုပ္ခိုင္းတာေလးကိုက  လူနာေတြအတြက္ ပင္ပန္းဆင္းရဲလွပါတယ္။ 

အေနအထားေျပာင္း အမူးေရာဂါျဖစ္ရင္ ကုသဖို႕ နည္းလမ္းနွစ္သြယ္သာ ရွိပါတယ္။ ပထမနည္းက Epley maneuver ေခၚတဲ့ ပံုေဆာင္ခဲေတြေနရာမွန္ျပန္ပို႕ေပးတဲ့ ေခါင္းေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ခိုင္းရတယ္။ တခ်ိဳ႕ကို semont maneuver ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ေစတယ္။ သိပ္ဆိုးတဲ့လူနာေတြမွာ vestibular suppressant ေဆးကို တနာရီေလာက္ ၾကိဳေပးထားျပီး ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ေစတယ္။ ေဆးခန္းတင္မက အိမ္မွာေတြပါလုပ္ဖို႕ သင္ၾကားေပးလိုက္ရတယ္။ တရက္ကို သံုးၾကိမ္၊နွစ္ပတ္ေလာက္လုပ္ခိုင္းရင္ အမ်ားစုက သံုးရက္အတြင္း သက္သာၾကတယ္။တခ်ိဳ႕က ရက္ပိုင္းမွ လပိုင္းထိၾကာတတ္တယ္။  ပိုဆိုးတဲ့လူနာေတြ၊ေန႕စဥ္လုပ္ငန္းမလုပ္နိုင္သူေတြ၊ ကာလရွည္ၾကာျဖစ္သူေတြကို ေနာက္ဆံုးအေနနဲ႕ ခြဲစိတ္ကုသရတယ္။ျဖစ္တဲ့ျပြန္ကိုပိတ္ပစ္ျပီး ေနာက္မျဖစ္ေတာ့ေအာင္လုပ္တဲ့နည္းပါ။ပံုမွန္မဟုတ္လို႕ ေနာက္ဆက္တြဲဆိုးက်ိဳးမ်ားၿပီး အသံုးျပဳမႈနည္းတယ္။  

BPPV ဟာ ေရာဂါမဟုတ္ေပမယ့္ ဟိုေစာင္းမရ၊ဒီလွည့္မရဆိုတဲ့  ဒုကၡကိုေတာ့ အႀကီးအက်ယ္ခံစားရတယ္။ ညအိပ္တဲ့အခါ ပက္လက္အိပ္မရတဲ့လူနာေတြက ဒုကၡအေရာက္ဆံုးပါပဲ။ တခ်ိဳ႕က် မနက္အိပ္ယာနိုးေတာ့ ေခါင္းလွည့္လို႕မရလို႕ ဆရာဝန္ေျပးပင့္ရတယ္။ ဒီလိုလူနာေတြကုဖို႕အတြက္ epley maneuver ေခၚတဲ့ ေခါင္းေလ့က်င့္ခန္းကို သံုးလို႕ရတယ္။ တကယ္က ေခါင္းေလ့က်င့္ခန္းသာဆိုတယ္။ ျဖစ္တဲ့ဘက္လွည့္ရတာလည္းပါေတာ့ လူနာအတြက္ မသက္သာလွဘူး။ ခ်က္ခ်င္းေပ်ာက္ရင္ေတာ္ေသးရဲ႕။ တခါမက နွစ္ခါ၊မေပ်ာက္ေတာ့  ဆက္လုပ္ခိုင္းရတဲ့ဆရာဝန္လည္း ေခၽြးျပန္ရတယ္။ အိမ္မွာ ကိုယ့္ဘာသာလုပ္ခိုင္းတဲ့အခါ မလုပ္ခ်င္သူကမ်ားတယ္။ စားေဆး၊ထိုးေဆးနဲ႕ ေပ်ာက္ကင္းတာေတာ့ ရွားပါတယ္။ ေရာဂါေဝဒနာကိုေတာ့ အနည္းနဲ႕အမ်ား သက္သာေစႏိုင္တယ္။ 

 Epley maneuver ျပဳလုပ္ပံုအဆင့္ဆင့္

၁။ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္မယ့္ ကုတင္မွာ မတ္မတ္ထိုင္ျပီး ေျခေထာက္ဆန္႕ထားပါ။

၂။ေရွးဦးစြာ ေရွ႕ဖက္မ်က္နွာမူျပီး ေခါင္းကို ျဖစ္တဲ့ဖက္ ၄၅ဒီဂရီ ေစာင္းလိုက္ပါ။ ဒီအတိုင္း စကၠန္႕ ၃၀ၾကာ ေနပါ။

၃။ျပီးရင္ ေခါင္းေစာင္းအေနအထားနဲ႕ အိပ္ရာေပၚ လွဲခ်လိုက္ပါ။လွဲၿပီး ေခါင္းကို ၃၀ဒီဂရီေလာက္ ေမာ့ထားပါ။ ျဖစ္တဲ့ဖက္က နားဟာ ေျမၾကီးဖက္ကို ဦးတည္ေနသင့္တယ္။ဒီအတိုင္း စကၠန္႕သံုးဆယ္ထားပါ။ ဒီလိုလုပ္ခ်ိန္မွာ မခံမရပ္နိုင္ မူးတာ၊မ်က္လံုး လည္တာရွိနိုင္တယ္။ 

၄။ၿပီးရင္ ဆန္႔က်င္ဖက္၄၅ဒီဂရီကို ေခါင္း႐ုတ္တရက္လွည့္ပါ။ အရင္ပံုစံတိုင္း ေခါင္းကိုေမာ့ထားပါဦး။ဒီအေနထားမွာ ခႏၶာကိုယ္ဟာ အိပ္ရက္ ပက္လက္အေနထားသာ ရွိေသးတယ္။ ဒီအတိုင္း စကၠန္႕၃၀ၾကာ ေနပါ။

၅။ပက္လက္အေနထားအတိုင္း ေခါင္းေစာင္းတဲ့ဖက္ကို ၉၀ဒီဂရီ ေစာင္းလွိမ္႕လိုက္ပါ။သတိထားရမွာက ေခါင္းအေနအထားကလည္း လွည့္ထားတဲ့အတိုင္း လိုက္ျပီး ေစာင္းသြားရမယ္။ ဒီအခ်ိန္မွာ ထပ္ေခါင္းမူးတာမ်ိဳးရွိနိုင္တယ္။ သည္းခံၿပီး စကၠန္႕သံုးဆယ္ ထားပါ။

၆။ျပီးရင္ ေခါင္းေစာင္းလ်က္ အရင္အေနထားအတိုင္း ျပန္ထျပီး ထိုင္ေနပါ။စကၠန္႕၃၀ေလာက္ၾကာၿပီးတဲ့အခါ ေခါင္းကိုပံုမွန္အေနထားတိုင္း ေရွ႕တည့္တည့္ကို ျပန္ၾကည့္လို႕ရပါၿပီ။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ခ်ိန္ စုစုေပါင္းၾကာခ်ိန္ဟာ ၃မိနစ္ခန္႕သာ ရွိပါတယ္။ဒီေလ့က်င့္ခန္းကို တေန႕သံုးၾကိမ္၊ေလးၾကိမ္ေလာက္ လုပ္သင့္ပါတယ္။ 

Epley maneuver ကို John Epley ဆိုတဲ့ဆရာဝန္က ၁၉၈၀မွာ စတင္အသံုးျပဳခဲ့တယ္။ လက္ရွိအသံုးျပဳေနတဲ့ ေခါင္းေလ့က်င့္ခန္းဟာ Epley maneuver ကို Modified ပိုေကာင္းေအာင္ ျပဳျပင္ထားတဲ့ေလ့က်င့္ခန္းျဖစ္ပါတယ္။၇၀ရာခိုင္ႏႈန္းက ေလ့က်င့္ခန္းနဲ႕သက္သာတယ္ဆိုေပမယ့္ သိပ္ေတာ့မလြယ္ပါ။တခါေလာက္လုပ္ခိုင္းရင္ပဲ လူနာေတြမွာ ပင္ပန္းျပီး မခံမရပ္နိုင္ျဖစ္လာၾကတယ္။ တခ်ိဳ႕ေခါင္းနည္းနည္းေလာက္ေစာင္းရင္ပဲ မူးတဲ့လူနာေတြမွာ ဒီေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ဖို႕ မျဖစ္နိုင္တာမ်ိဳးလည္း ၾကံဳရတယ္။ ထိုင္ဖို႕ေတာင္ အနိုင္နိုင္ရယ္ဆိုတဲ့ လူနာေတြအတြက္ ဆရာလုပ္သူလည္း ေခါင္းေျခာက္ရတယ္။ ေဆးေပးျပီး ေခ်ာ့ခိုင္းခဲ့ရတဲ့လူနာေတြလည္း မနည္းပါဘူး။ ကံနည္းနည္းေလးေကာင္းလို႕ သက္သာသြားရင္ ဆရာဝန္ေတာ္လို႕ ျဖစ္သြားတတ္တယ္။ တကယ္ေတာ့ ဆရာဝန္ထက္ လူနာက ပိုကံေကာင္းတာပါ။ တကယ္ခံစားရသူေတြ ပိုနားလည္ၾကတယ္။ အရင္က တခါမွ မျဖစ္ဖူးဘဲ ႐ုတ္တရက္ ျဖစ္လာရင္လည္း စိတ္သိပ္မပူေစခ်င္ဘူး။ လူနာေတြထဲမွာ ဘာ ေလ့က်င့္ခန္း၊အကူအညီမွမလိုပဲ သက္သာသြားသူေတြ ရွိေနလို႕ ျဖစ္ပါတယ္။ 

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

ရတနာပံု သတင္းစာ(၂၂.၆.၁၅)