စိတ္ကဏွာမျငိမ္ေရာဂါ

ADHD(Attention deficit hyperactivity disorder)ဆိုတာ စိတ္ဂဏွာမျငိမ္ပဲ တကုိယ္လံုး လႈပ္လႈပ္ရွားရွား အျပဳအမူမ်ိဳးရွိတဲ့ က်န္းမာေရးျပႆနာတခု ျဖစ္ပါတယ္။ေရာဂါရွိေနသူရဲ႕ အျပဳအမူလုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြဟာ တျခားသူကို စိတ္ဒုကၡေပးရာက်တယ္။ အမ်ားစုဟာ စိတ္ျမန္ျပီး စိတ္လုိက္မာန္ပါ လုပ္တာ၊စိတ္အာရံုပ်ံ႔လြင့္တာ၊ အျမဲတမ္းကဏွာမျငိမ္ျဖစ္တာမ်ိဳး ေတြ႕ရတယ္။ အျပဳအမူ၊စိတ္အေျပာင္းအလဲျမန္တယ္။ ဒီအခ်က္ကပဲ လူမႈေရး၊စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ၊အသိပညာတိုးတက္မႈကို ထိခိုက္ေစတယ္။ ေလ့လာမႈေတြအရ ယူေကမွာ ေက်ာင္းေနစအရြယ္ ကေလးငယ္ (၁၀၀)မွာ ငါးေယာက္ ျဖစ္တာ ေတြ႕ရတယ္။ ရာခုိင္ႏႈန္းအားျဖင့္ ၅ရာခိုင္ႏႈန္း ျဖစ္တယ္။ ေသခ်ာတြက္ၾကည့္ရင္ လူအေယာက္(၂၀)ရွိတိုင္း တေယာက္ဟာ ADHDရွိတဲ့သေဘာေဆာင္တယ္။ ေယာက်ာၤးေလးေတြမွာ ၃ဆေလာက္ပို ျဖစ္တယ္။အမ်ားစုဟာ အသက္(၅)နွစ္ေက်ာ္မွ ေရာဂါအမည္တပ္နိုင္ၾကတယ္။

ဘာ့ေၾကာင့္ျဖစ္ေစလဲ

ေရေရရာရာတိတိက်က်မသိရေသးပါ။ ျဖစ္နိုင္ေခ်မ်ားတဲ့ အေၾကာင္းက-

-Genetics(မ်ိဳးရုိး)

-antenatal problem(ကေလးကိုယ္ဝန္ေဆာင္ခ်ိန္ ျပႆာရွိတာ)

-obstetric problem(ေမြးဖြားစဥ္ျပႆနာရွိတာ)

-severe deprivation(မိဘရဲ႕ ေမတၱာ၊အလိုလိုက္မခံရတာ)

ADHDမွာ ပံုစံ(၃)မ်ိဳး ရွိပါတယ္။

၁။Hyperactive-impulsive subtype

• စိတ္ဂဏွာမျငိမ္တာ သိသာေနမယ္

• ကေလးလိုပဲ ေနရာမႁကည့္ လုပ္ခ်င္ရာလုပ္တယ္၊

• ဆူညံစြာ ေဆာ့ကစားတယ္

• စကားလိုတာထက္ ပိုေျပာတယ္

• ျငိမ္မေန တခုခုလႈပ္ေနမွ ေက်နပ္တယ္

•တျခားလူကို အေနွာက္အယွက္ျဖစ္ေစတယ္

၂။inattention subtype

• စိတ္အာရံုစုစည္းမရျဖစ္မယ္

• နေမာ္နမဲ့နိုင္တယ္

• ခိုင္းတဲ့ေျပာတဲ့အတိုင္း မလိုက္နာတတ္ဘူး

•ပစၥည္းေမ့ေန၊ေပ်ာက္ေနတာမ်ိဳး အျမဲရွိတယ္

•အာရံုစူးစုိက္မႈ မရွိလို႕ ဘာလုပ္လုပ္တလြဲေတြ ျဖစ္ေနတတ္တယ္

၃။combined subtype

• အထက္မွာ ေဖာ္ျပတဲ့ လကၡဏာ(၂)မ်ိဳးလံုးရွိတယ္။

ဒီလုိလကၡဏာေတြေၾကာင့္ စကားေျပာတာ၊စာသင္ၾကားရာမွာ အခက္ေတြ႕ရတယ္။ၾကာလာေတာ့ ကုိယ့္ဘာသာ စိုးရိမ္ပူပန္လာျပီး စိတ္ဓာတ္က်လာတယ္။ စိတ္ဓာတ္က်ေလ၊စိတ္အာရံုစူးစုိက္မရေလျဖစ္ျပီး သံသရာလည္ေနေတာ့တယ္။ အဓိကအားျဖင့္ ကိုယ့္စိတ္ကုိျငိမ္ေအာင္ မထိန္းနိုင္လုိ့ ျဖစ္တာပါ။

ADHDျဖစ္ဖို႕ ဆရာဝန္ ျဖစ္သူက criteriaစံခ်ိန္စံညႊန္းေတြနဲ႕ သတ္မွတ္ရတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ ခံစားရတဲ့လကၡဏာေတြဟာ အနည္းဆံုး(၆)လ ရွိရမယ္ဆိုတာေတြ၊ေန႕စဥ္လူေနမႈဘဝကို ထိခိုက္ေစတဲ့အခ်က္ေတြ၊တျခားေရာဂါအခံ ရွိ၊မရွိ ၾကည့္ရတဲ့အပိုင္းေတြ ရွိပါတယ္။ 

ADHD လို႕ေသခ်ာရင္ ဆက္လက္လုပ္ေဆာင္စရာအခ်က္(၄)ခ်က္ရွိပါတယ္။

•    Education(သင္ၾကားေရး)

•    Structure, support, and coaching(အေထာက္အကူေပးျပဳျပင္ေရး)

•    Various forms of psychotherapy(စိတ္ေလ့က်င့္ခန္း)

•    Medication(ေဆးဝါး)

ေရာဂါကုသတဲ့ အဓိကေဆးသံုးမ်ိဳး

-Methylphenidate (Ritalin®) 

-Atomoxetine(Strattera)

-Dexamfetamine

ေဆးေတြကို အထူးကုရဲ႕ ညႊန္ၾကားခ်က္ေအာက္မွာ သံုးစြဲရတယ္။အသက္(၆)နွစ္ေအာက္ေတြကို ေဆးမေပးပါ။ ေဆးေပးျခင္းေၾကာင့္ အျပဳအမူေလ့က်င့္သင္ၾကားေရး ကုသမႈထက္စာရင္ ပိုေကာင္းလာတာ ေတြ႕ရတယ္။ 

Methylphenidate ဆိုတာ အသံုးမ်ားဆံုးျဖစ္ပါတယ္။ဦးေနွာက္ထဲမွာ ရိိွတဲ့ dopamineပမာဏမ်ားေစတယ္။ stimulant စိတ္အာရံုကိုနိုးဆြေပးတယ္။ စိတ္တည္ျငိမ္ျပီး စိတ္စုစည္းမႈေကာင္းလာတယ္။ တျဖည္းျဖည္း ကုိယ့္ကိုယ္ကို ထိန္းခ်ဳပ္လာနိုင္တယ္။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး ညအိပ္မေပ်ာ္တာ၊အစားအေသာက္ပ်က္ျပီး ပိန္လာတာ ရွိတယ္။ ေဆးေပးစမွာ အနည္းဆံုးကစျပီး ျဖည္းျဖည္းခ်ငိးတိုးေပးရတယ္။ ေပးစမွာ 5mg တေန႕သံုးၾကိမ္၊တပတ္ကို 15mgႏႈန္းနဲ့ တင္တယ္။ ၁လအၾကာမွာ 20mg တေန႕သံုးၾကိမ္ေလာက္ အမ်ားဆံုး ေပးနိုင္တယ္။ ေဆးေပးျပီး နာရီဝက္အတြင္း အာနိသင္ျပတယ္။ ေဆးတလံုးဟာ ၄နာရီေလာက္ခံတယ္။ ေဆးပမာဏခန္႕မွန္းလာနိုင္ရင္ ၾကာၾကာခံတဲ့ long-acting ေဆးကို တေန႕တၾကိမ္ေလာက္ ေျပာင္းေပးနုိင္တယ္။ ေဆးေပးတဲ့အခါ အထူးကုရဲ႕ အနီးကပ္ေစာငိ့ၾကပ္မႈ လိုအပ္ပါတယ္။ ေသြးခုန္ႏႈန္း၊ေသြးေပါင္ခ်ိန္၊ဝိတ္စတာေတြကို အျမဲစစ္ေနရမယ္။ ကေလးအရြယ္က လူႁကီးျဖစ္သည္ထိ နွစ္ခ်ီေသာက္ရတယ္။ ေဆးကို မလိုအပ္တဲ့အခါ ျဖတ္ေပးနိုင္တယ္။ဒီေဆးနဲ့မရရင္ တျခားေဆးေျပာင္းေပးရတယ္။ Atomoxetineဆိုတာလည္း stimulantတမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ ဦးေနွာက္ထဲမွာ noradrenalineကို မ်ားေစတယ္။ severe ADHDမွာ ေဆးသံုးဖို႕ ညႊန္ၾကားပါတယ္။ ၾကာရွည္သံုးတဲ့အခါ ေဆးကိုတလြဲသံုးတာမ်ိဳး ရွိနိုင္တယ္။ အထူးသျဖင့္ cocaineလိုေဆးမ်ိဳး သံုးတဲ့အခါ ေဆးစြဲလာနုိင္တယ္။

အၾကံျပဳခ်က္

-ေကာ္ဖီေသာက္တာ ေရွာင္ပါ။

-ေလ့က်င့္ခန္း မွန္မွန္နဲ႕ ျမန္ျမန္လုပ္ပါ။

-မအိပ္ခင္(၁)နာရီအတြင္း ေလ့က်င့္ခန္း မလုပ္ပါနဲ႕။

-ညကတည္းက မနက္အတြက္ လုပ္ေဆာင္စရာေတြ ခ်ေရးထားပါ။

-အခ်ိန္မွန္စားပါ(နည္းနည္းစီ မၾကာခဏစားပါ)

-အသားဓာတ္ကို အားျပဳစားပါ။သၾကားဓာတ္နဲ႕ ကာဗိုဟိုက္ဒရိတ္နည္းပါေစ။

-စိတ္ကို အျမဲသတိျပဳေနပါ။(တရားထိုင္တဲ့သေဘာ အမွတ္နဲ႕ေနပါ)

-ေရာဂါရွိေနသူဆိုတဲ့ စိတ္အခံမထားသင့္ဘူး။

-စိတ္ဖိစီးမႈေလွ်ာ့က်ေအာင္ စာအုပ္ဖတ္၊တီဗြီၾကည့္ေပးပါ။

-ညမအိပ္ခင္ေရေႏြးနဲ႕ ခ်ိဳးေပးသင့္တယ္၊စိတ္ၾကည္လင္ေနမယ္။

-တရားထိုင္ျခင္းက ေရာဂါလကၡဏာေတြကို သိသိသာသာသက္သာလာေစတယ္။

-အေနာက္နုိင္ငံေတြမွာ ဒီေရာဂါအတြက္ တရားထိုင္ဖို႕၊ေယာဂက်င့္ဖို႕ သီးတန္႕သင္တန္းေတြ ရွိေနျပီျဖစ္ပါတယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

Health care journal(29.8.14)