Irritable bowel syndrome(IBS)ခံစားမႈရဲ႕ ေစ့ေဆာ္ရာ အူလမ္းေၾကာင္းလႈပ္ရွားမႈ ေရာဂါ

 လူ႕ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ ဇီဝျဖစ္စဥ္ေတြဟာ စိတ္ခံစားမႈအတက္အက်ေပၚမူတည္ျပီး ထူးဆန္းဖြယ္ လိုက္လံေျပာင္းလဲတတ္ၾကတယ္။စိတ္ေစတသိတ္ရဲ႕ေစစားမႈေနာက္ကို ခႏၶာကိုယ္က လိုက္လံလႈပ္ရွားေပးေနရတယ္။တခ်ိဳ႕ေရာဂါေတြမွာစိတ္ရဲ႕ခံစားမႈက အေရးၾကီးတဲ့အပိုင္းမွာ ပါလာတယ္။စားတာေသာက္တာ၊ေနတာထိုင္တာ ဝတ္တာစားတာကအစ ပူတာေအးတာလဲ ဒီစိတ္ကပဲ သိတာမဟုတ္လား။သြားခ်င္လာခ်င္၊ ေပ်ာ္ခ်င္ပါးခ်င္တာလဲ ဒီစိတ္ပဲ။စိတ္ဆိုးေဒါသထြက္တာလဲဒီစိတ္ပဲ။ ထိန္းခ်ဳပ္ခ်င္ေပမဲ့ ထိန္းရခက္တာလဲ ဒီစိတ္ပဲ။ တိုင္းရင္းေဆးပညာမွာေတာ့ ကံ၊စိတ္၊ဥတု၊အာဟာရ မွ်တဖို႕ အေရးၾကီးတယ္ လို႕ဆိုတယ္မလား။အေနာက္တိုင္းေဆးပညာမွာလဲ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာတင္မက စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာမွာပါ က်န္းမာသူကိုမွ well-being က်န္းမာျခင္းအစစ္အမွန္လို႕

ေျပာင္းလဲသတ္မွတ္ထားၾကျပန္တယ္။တခ်ိဳ႕က လူမႈဆက္ဆံေရးမွာပါ ျပည့္စံုဖို႕လိုအပ္ေသးသတဲ့။ ျပႆနာက စိတ္ဆိုတာ ေလနွင္ရာ လြင့္ရတဲ့ တိမ္တိုက္လိုမဟုတ္လား။အေျပာလြယ္ျပီး အလုပ္ခက္တာထဲမွာ သူကထိပ္ဆံုးက။စိတ္ညစ္စရာေတြ႕ရင္ ေပ်ာ္ေအာင္ေနဖို႕လြယ္တာမွမဟုတ္တာ။ျပႆနာက သူတို႕ရဲ႕ခံစားမႈေပၚလိုက္ျပီးကိုယ္တြင္းအဂၤါ ဇီဝျဖစ္စဥ္ေတြ ေျပာင္းလဲတတ္ၾကတယ္။ တခ်ိဳ႕ေတြမွာ ပံုမွန္ထက္ ထိလြယ္ခိုက္လြယ္တာပဲ။ အဂၤလိပ္လိုေတာ့ irritate လို႕ သံုးၾကပါတယ္။ သူက သိပ္ irritate ျဖစ္တာပဲဆို စိတ္ဆိုးလြယ္၊ ေဒါသထြက္လြယ္သူေတြကို ေျပာတဲ့စကားပါ။ ထိလြယ္၊ခိုက္လြယ္၊ခံစားလြယ္သူေပါ့။အလားတူ ဒီလိုလူေတြမွာ စိတ္ခံစားမႈေၾကာင့္ ခႏၶာကိုယ္တြင္း အစာေခ်ဖ်က္ေပးတဲ့ အူလမ္းေၾကာင္းမွာ လုပ္ငန္းေဆာင္တာအခ်ိဳ႕ ေျပာင္းလဲလာတတ္ပါတယ္။ ဒါမ်ိဳးကို irritable bowel လို႕ ေခၚပါတယ္။ ဒီေဆးပညာယူဆပံု အသံုးအႏံႈးကို ၁၉၅၀ခုနွစ္ထုတ္ rocky mountain ေဆးပညာဂ်ာနယ္မွာ စတင္သံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ေတြ႕ရွိလာတဲ့ လကၡဏာရပ္ေတြစုစည္းျပီး irritable bowel syndrome (IBS)လို႕ေခၚေဝၚသံုးစြဲလာၾကပါတယ္။spastic colon လို႕လည္း အသိမ်ားၾကပါတယ္။

တခ်ိဳ႕ေရာဂါေတြမွာ ေဆးပညာရွင္ေတြအဖို႕ သူငယ္တန္းစာေတြေက်ညက္ဖို႕လည္း အေရးၾကီးေသးတယ္။ မွတ္ရလြယ္ေစဖို႕ အဂၤလိပ္အကၡရာ ျပန္သင္ရတယ္။IBSေရာဂါလကၡဏာအတြက္ေတာ့ ေရွ႕ဆံုးဗ်ည္းေလးလံုးသိဖို႕ လိုအပ္လာတယ္။A-abdominal pain ဗိုက္နာတာ၊B-bloating ရင္ျပည့္ရင္ကယ္၊C-constipation ဝမ္းခ်ဳပ္ေစတာ၊D-diarrhoea ဝမ္းသြားခ်င္တယ္၊တခ်ိဳ႕မွာ ခ်ဳပ္လိုက္ သြားလိုက္ျဖစ္ေနနိုင္တယ္။ အဓိကလကၡဏာေလးခုအျပင္ တျခားလကၡဏာေတြလဲ ျဖစ္တတ္ေသးတယ္။ပ်ိဳ႕ခ်င္အန္ခ်င္တယ္၊ေလခ်င္တက္မယ္၊ဝမ္းသြားျပီးတိုင္း ဝမ္းက်န္သလို ခံစားရတယ္၊ ဗုိက္ေဖာင္းျပီး တင္းေနမယ္။ဝမ္းသြားရင္ အက်ိအခၽြဲပါလာတယ္။လမ္းေၾကာင္းနဲ႕ မဆိုင္တဲ့ ဟိုနား၊ဒီနား ကိုက္တာ၊ေမာပန္းခ်င္၊အားအင္ကုန္ခန္း၊ဆီးအိမ္တင္းျပီး ဆီးသြားခ်င္စိတ္မ်ားတာေတြဟာ စိတ္ခံစားမႈအလိုက္ျဖစ္တတ္တယ္။

အမ်ားအားျဖင့္ ဒီေရာဂါျဖစ္သူရဲ႕ ၆၀ရာႏႈန္းေလာက္က စိတ္ဖိစီးမႈမ်ားသူ၊စိတ္က်သူ၊ စိတ္လႈပ္ရွားလြယ္သူေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။ စိတ္ခံစားမႈေျပာင္းလဲလြယ္တဲ့ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ၂ဆခြဲေလာက္ ပိုမိုျဖစ္တတ္ၾကတယ္။ လူပ်ိဳ၊အပ်ိဳေပါက္အရြယ္မွ လူၾကီးပိုင္းဝင္စ အရြယ္၂၀-၃၀ၾကား ေတြမွာ စတင္ေတြ႕ရတယ္။ ေနာက္ပိုင္း စိတ္ခံစားမႈအလိုက္ ေပၚလိုက္ေပ်ာက္လိုက္ျဖစ္တတ္ၾကတယ္။တခ်ိဳ႕ ျဖစ္မွန္းမသိ ျဖစ္သူလည္းမနည္းလွဘူး။ လူကို ၾကီးၾကီးမားမား ဒုကၡေပးတာလဲ မရွိတတ္ဘူး။ဒါ့ေၾကာင့္ disease ေရာဂါလို႕အမည္မတပ္နိုင္ပဲ syndrome လကၡဏာလို႕ အမည္တပ္ထားတယ္။ အဂၤလန္မွာ ၅ေယာက္ ၁ေယာက္ ေတြ႕ရတယ္။ဘရာဇီး၊မကၠဆီကိုဖက္မွာ ပိုေတြ႕ရတယ္။ ေနာက္ပိုင္းနွစ္ေတြမွာ ေရာဂါလကၡဏာခံစားရသူ ပိုမိုမ်ားလာတယ္။ suicidal ကိုယ့္ဘာသာ သတ္ေသႏႈန္းလည္း တျဖည္းျဖည္း ျမင့္တက္လာတယ္။

ျဖစ္ေစတဲ့ အဓိကအေၾကာင္းရင္းဟာ စိတ္ဖိစီးမႈ၊စိတ္ေသာကေၾကာင့္ စိတ္ဓာတ္က်တာကို bowel အူလမ္းေၾကာင္းက လြန္လြန္ကဲကဲ တံု႕ျပန္လို႕ ျဖစ္ၾကတယ္။ ျဖစ္သူစုစုေပါင္းရဲ႕ ထက္ဝက္ေက်ာ္ဟာ စိတ္ေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚေစတယ္။ေရာဂါပိုးဝင္၊ဝမ္းပ်က္ဝမ္းေလွ်ာျဖစ္ျပီးေနာက္ တခ်ိဳ႕လည္း ဒီေရာဂါစျဖစ္လာတယ္။၂၀ ရာႏႈန္းေလာက္ရွိမယ္။ အစားအေသာက္၊အေနအထိုင္ေတြနဲ႕လဲ ဆိုင္တယ္လို႕ သီအိုရီေတြက ဆိုတယ္။ serotonin ရဲ႕ လုပ္ေဆာင္မႈကလည္း အေရးၾကီးက႑အေနနဲ႕ ပါဝင္လာတယ္။ အူရဲ႕ပံုမွန္လုပ္ေဆာင္မႈဟာ ေျပာင္းလဲလာတယ္။bowel ဆိုတဲ့စကားလံုးမွာ အူသိမ္၊အူမၾကီး နွစ္မ်ိဳးလံုးပါဝင္ၾကတယ္။အူသိမ္ရဲ႕ တာဝန္က ဝင္လာတဲ့အစားအေသာက္ထဲက အာဟာရစုပ္ယူဖို႕။ အူမၾကီးက စြန္႕ပစ္ဖို႕။ အာဟာရစုပ္ယူရတဲ့ အူသိမ္ဟာ ၂၂ေပေလာက္ရွည္တယ္။ေသးေသးနဲ႕ ရွည္ရွည္။အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ၂၃ေပ ေက်ာ္ေလာက္ရွိတယ္။ ခႏၶာေဗဒအရဆိုရင္ အမ်ိဳးသမီးေတြ အူတိုတတ္တာ လံုးဝမမွန္ဘူး။စြန္႕ပစ္ဖို႕တာဝန္ယူထားရတဲ့ အူမၾကီးဟာ ၅ေပ ေလာက္ရွိတယ္။ တိုတို တုတ္တုတ္နဲ႕ အလုပ္ျပီးေအာင္လုပ္ရတယ္။ဒီအလုပ္ေတြပံုမွန္မလုပ္တဲ့အခါ ဟိုမေရာက္ဒီမေရာက္ ေလထိုးေလေအာင့္နဲ႕ လူကိုဒုကၡေရာက္ေစတယ္။နာတာ၊တင္းတာအျပင္ ေလမထြက္တာကလည္း ခံရခက္ေစတယ္။ စိတ္ဖိစီးမႈ၊စိတ္လႈပ္ရွားမႈမရွိရင္  ေရာဂါလကၡဏာေတြလည္း ေပ်ာက္သြားတယ္။ပံုမွန္အေကာင္းတိုင္း ျပန္ျဖစ္သြားတယ္။

ေသြးစစ္၊ဆီးစစ္၊ဓာတ္မွန္ရိုက္ရံုနဲ႕ ဒီေရာဂါမွန္း မသိနိုင္ပါ။ တျခားေရာဂါမဟုတ္မွန္းေတာ့ သိနိုင္ပါတယ္။exclusion method တျခားေရာဂါ ၾကီးၾကီးမားမားမရွိေၾကာင္း စစ္ေဆးျပီး IBS လို႕ သိရွိနိုင္တယ္။တျခားဆင္တူတဲ့ ေရာဂါေတြ မနည္းလွဘူး။ေရာဂါစစ္စစ္မဟုတ္လို႕ စစ္ေဆးရခက္ပါတယ္။ေရာဂါမဟုတ္တဲ့အတြက္ ျဖစ္တဲ့လကၡဏာကို ကုသရတယ္။ ဝမ္းပိတ္သူေတြအတြက္ ဝမ္းေပ်ာ့ေဆး၊ဝမ္းနုတ္ေဆးေတြ ေပးရတတ္တယ္။magnesium trisilicate၊lactulose၊ ispaghula fibreေတြ ေသာက္သံုးေပးရတယ္။soluble fibreအမွ်င္ဓာတ္ကို ထည့္ေပးရတယ္။ ေစ်းကြက္မွာ ispaghula fibre နဲ႕ lactulose နွစ္မ်ိဳးေပါင္းကို Livoluk fibre နာမည္နဲ႕ ရရွိနိုင္ပါတယ္။အရပ္ေျပာ တရုတ္ဝမ္းေပ်ာ့ေဆး ပန္းေရာင္လံုးေတြ သံုးဖို႕ စိတ္မကူးေစခ်င္ပါ။ဓာတ္ခြဲခန္းေတြမွာ အေရာင္ဆိုးေဆးအတြက္  အသံုးခ်တဲ့ဓာတ္တမ်ိဳးျဖစ္ျပီး အခန္႕မသင့္ရင္ ဆီးအိမ္ကင္ဆာပါ ျဖစ္ေပၚတတ္ပါေသးတယ္။ ဝမ္းေလွ်ာသူအတြက္ ဝမ္းပိတ္ေဆး၊ဗိုက္နာဗိုက္ေအာင့္ရင္ antispasmodic ေဆးေတြနဲ႕ သက္သာတတ္ပါတယ္။ေလထိုးေလေအာင့္ ရင္ semithicone၊ charcoal စတာေတြကို ဆရာဝန္က ညြန္ပါမယ္။serotonin နဲ႕ဆိုင္တဲ့ ေဆးအခ်ိဳ႕ လိုေကာင္းလိုမယ္။amitriptyline ၊nortriptyline စတာေတြ ေရရွည္သံုးရတတ္တယ္။ သိသိသာသာ သက္သာသူမ်ားၾကတယ္။ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးနဲ႕ေတာ့ ျပန္ခ်ိန္ရတယ္။ ဘယ္ေဆးမဆို ဆရာဝန္ညႊန္ၾကားမွသာ ေသာက္သံုးရတယ္။

ေရာဂါလကၡဏာသက္သာေစဖို႕ ဆိုရင္

-ေရမ်ားမ်ားေသာက္ေပးပါ။

-အမွ်င္ဓာတ္ပါတာ မ်ားမ်ားစားေပးပါ။

-ဗိုက္နာရင္ ေရေႏြးအိတ္(သို႕) ပုလင္းတင္ေပးနိုင္တယ္။

-လိုအပ္တဲ့ ေသာက္ေဆးေတြကို ဆရာဝန္ညႊန္ၾကားခ်က္နဲ႕သာ ေသာက္သံုးရပါမယ္။

-ေန႕စဥ္ ကိုယ္လက္ေလ့က်င့္ခန္း အနည္းဆံုး နာရီဝက္၊ တပတ္ ၅ရက္ လုပ္ေဆာင္သင့္တယ္။

-ေယာဂ၊ထိုက္ခ်ိ၊ေရကူး၊ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားမႈ ပံုမွန္လုပ္ေဆာင္ျခင္းဟာ စိတ္ခံစားမႈကိုအက်ိဳးရွိေစတယ္။

-တရားထိုင္ျခင္းအက်ိဳးကို အေနာက္တိုင္းေဆးပညာက ေတာ္ေတာ္အသိမွတ္ျပဳလာတယ္။ စိတ္နဲ႕ပတ္သက္တဲ့ေရာဂါေတြအတြက္ အေကာင္းဆံုးကုသနည္း တခုျဖစ္ပါတယ္။

-အစားအေသာက္ ဆင္ျခင္ပါ။အပူအစပ္၊ေကာ္ဖီ၊လက္ဖက္ရည္၊ဘီယာ၊အရက္ေရွာင္ပါ။

-ကစီဓာတ္၊အဆီအဆိမ့္ ေလွ်ာ့စားပါ။ပူလြန္း၊ေအးလြန္းတာလည္း မေကာင္းဘူး။

-လက္တို႕စ္၊ဖရူးတို႕စ္ပါတာ ေရွာင္ၾကဥ္သင့္တယ္။ႏြားနို႕၊ဒိန္ခ်ဥ္၊အခ်ိဳရည္ ေရွာင္ၾကဥ္ေပးရတယ္။

-ေပ်ာ္ေပ်ာ္ပါးပါး ေနထိုင္ပါ။ အေကာင္းဖက္က ရႈျမင္ပါ။ စိတ္ဖိစီးမႈကင္းေအာင္ တတ္နိုင္သမွ်ေနထိုင္ပါ။ သက္သာလာပါလိမ့္မယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

Health Care Journal(22.2.13)