ပါကင္ဆန္ေရာဂါ

ပါကင္ဆန္ေရာဂါဆိုတာ အသက္ႁကီးတဲ့လူေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ ျဖစ္ပြားမႈက Alzheimer's ေရာဂါျပီးရင္ ဒုတိယလိုက္ပါတယ္။လူ႕သက္တမ္းဟာ တိုေတာင္းလွပါတယ္။ အသက္ၾကီးလာတာနဲ႕အမွ် အို၊နာ၊ေသေဘးကို ဘယ္သူမွ ေျပးမလြတ္နိုင္ဘူး။ အိုမင္းယိုယြင္းမႈရဲ႕ေနာက္မွာ ပ်က္စီးျခင္းဆိုတာပါလာတယ္။ အသက္ၾကီးလာတဲ့အခါ ဦးေနွာက္နာ့ဖ္ေၾကာေတြ ယိုယြင္းပ်က္ဆီးလာပါတယ္။  "ပ်က္အစဥ္ ျပင္မရတာထဲမွာ ဦးေနွာက္နဲ႕ အာရံုေၾကာေရာဂါ"ေတြလည္းပါတယ္။  

လူငယ္သေဘာက ေနွးေကြးတာကို မၾကိဳက္ဘူး။ သြက္သြက္လက္လက္ လႈပ္လႈပ္ရွားရွားရွိမွ လူရာဝင္တယ္။ အသက္ၾကီးတဲ့အခါ ေလးတိေလးကန္သြားေနတဲ့အခါ စိတ္မရွည္ခ်င္ဘူး။ အမွန္က လႈပ္ရွားမႈေနွးေကြးတာ ဇရာသေဘာပါ။ ေဆးပညာအရ အာရံုခံေၾကာေတြ ပ်က္ဆီးလာတဲ့အခါ ဒီလိုပဲ တုန္တုန္ရီရီနဲ႕ ေလးလံလာတယ္။ ေနွးေကြး၊ေလးလံမႈနဲ႕ ဇရာသေဘာကို ေဆာင္တဲ့ေရာဂါေတြထဲမွာ ပါကင္ဆန္ေရာဂါလည္း တခုအပါအဝင္ျဖစ္ပါတယ္။ ပါကင္ဆန္ေရာဂါဆိုတာက slow progressive degenerative diseaseတျဖည္းျဖည္း ပုိဆိုးလာတဲ့ေရာဂါမ်ိဳး ျဖစ္ပါတတယ္။ အသက္၆၀ေက်ာ္ရင္ ျဖစ္ဖို႕ရာခိုင္ႏႈန္းက ၁ရာခိုင္ႏႈန္း၊ ၈၀ေက်ာ္အရြယ္မွာ ၂-၄ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္။ အသက္၅၀မတိုင္မွီ ေရာဂါျဖစ္သူ ၁၀ရာခိုင္ႏႈန္း ရွိပါတယ္။ အမ်ိဳးသားေတြဟာ အမ်ိဳးသမီးေတြထက္ တစ္ဆခြဲေလာက္ ပိုအျဖစ္မ်ားတယ္။ 

ပါကင္ဆင္ေရာဂါ ဘာ့ေၾကာင့္ ျဖစ္ရလဲ။

ဘာ့ေၾကာင့္မွန္းတိတိက်က်မသိရေသးဘူး။ သိရတဲ့သီအိုရီတခုက ဦးေနွာက္ထဲမွာ dopamineပမာဏ ေလွ်ာ့နည္းလာလို႕ ျဖစ္ရတယ္။ အလယ္ဦးေနွာက္(mid brain)မွာ ရွိတဲ့ subatantia nigraမွာ dopamine ထုတ္တဲ့ နာဖ့္ဆဲလ္ေတြ တျဖည္းျဖည္းယိုယြင္းပ်က္ဆီးလာလို႕ လကၡဏာေတြေပၚေပါက္လာတယ္။ dopamineပမာဏ နည္းလာတာနဲ႕အမွ် ေရာဂါလကၡဏာေတြ ပိုဆိုးလာတယ္။ ေနာက္ေတြ႕ရွိတာတခုက ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ lewy bodyလိုမ်ိဳးကို ပါကင္ဆန္ေရာဂါမွာ ေတြ႕ရွိရတယ္။ lewy bodyဆိုတာ alpha-synuclein လို ပရိုတင္းေတြ နာ့ဖ္ေၾကာထဲမွာ ပံုမွန္မဟုတ္ပဲ စုေနတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ အဏုႁကည့္မွန္ဘီလူးေအာက္မွာသာ ေတြ႕ရွိရတယ္။

ေနာက္ပိုင္းေလ့လာမႈေတြအရ မ်ိဳးရိုးဗီဇနဲ႕လည္း သက္ဆိုင္တာ ေတြ႕ရတယ္။ မိဘမ်ိဳးရိုးရွိရင္ ျဖစ္ႏႈန္းက ၂ဆ တက္သြားတယ္။ မ်ိဳးရိုးေႁကာင့္ျဖစ္ရင္ အသက္၅၀ေအာက္ေတြမွာ ေတြ႕နိုင္တယ္။စိတ္ဖိစီးမႈမ်ားသူ၊ေခါင္းထိခိုက္ဖူးသူ၊carbon monoxide၊manganese အဆိပ္သင့္သူေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ အပင္ပိုးသတ္ေဆးအကိုင္မ်ားတဲ့ ေက်းလက္ေနျပည္သူေတြလည္း အျဖစ္မ်ားႁကတယ္။

ပါကင္ဆန္ေရာဂါရဲ႕ သမိုင္းေၾကာင္းကို ေလ့လာတဲ့အခါ ၁၈၁၇မွာ ဂ်ိမ္းပါကင္ဆန္(James parkinson)က ေရာဂါလကၡဏာေတြကို စတင္ေဖာ္ျပခဲ့လို႕ parkinson diseaseပါကင္ဆန္ေရာဂါ၊parkinsonismပါကင္ဆန္ လကၡဏာဆိုျပီး ျဖစ္လာတယ္။၁၉၁၁ကတည္းက levodopa စတင္ေပၚေပါက္ခဲ့တယ္။ ေဆးေပၚစမွာဘယ္သူမွ စိတ္မဝင္စားၾကဘူး။ ၁၉၁၂မွာ Frederic Lewyက ဦးေနွာက္တြင္းမွာ ေသးငယ္တဲ့ အစိတ္အပိုင္းေလးေတြ႕လာလို႕ Lewy bodyဆိုတာ ျဖစ္လာတယ္။၁၉၅၀မွာ ပါကင္ဆန္ေရာဂါနဲ႕ dopamineဆက္စပ္တာ သိရွိခဲ့တယ္။၁၉၉၇မွ alpha-synuclein ဆိုတာ lewy bodyရဲ႕ အစိတ္အပိုင္းတခုဆိုတာ ေတြ႕ရွိခဲ့တယ္။ 

ေရာဂါလကၡဏာမ်ား

Parkinsonေရာဂါမွာ အဓိကလကၡဏာရပ္(၄)ခု ရွိပါတယ္။အထူးသျဖင့္ လႈပ္ရွားမႈကို သက္ေရာက္ေစတယ္။ 

၁။ေျခေတြ၊လက္ေတြ တုန္တုန္ရီရီျဖစ္လာတယ္။နားေနတဲ့အခ်ိန္မ်ိဳးမွာ ပိုသိသာလို႕ resting tremorလို႕ ေခၚပါတယ္။ စိတ္လႈပ္ရွားမႈလြန္ကဲလာတဲ့အခါမ်ိဳးမွာလည္း လက္ေခ်ာင္းေလးေတြ တုန္လာတတ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ၃၀ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ ျဖစ္စမွာ မတုန္ဘဲ ေရာဂါပိုဆိုးလာတဲ့အခါမ်ိဳးမွာ စျပီးတုန္လာတယ္။  ျဖစ္စမွာ တစ္ဖက္၊ေနာက္ပိုင္းမွာ အျခားဖက္ပါျဖစ္တာေတြ႕ရတယ္။ အိပ္ေနတဲ့အခ်ိန္၊လႈပ္ရွားတဲ့အခါမ်ိဳးမွာ ေျခလက္တုန္တာက ေပ်ာက္သြားတယ္။

၂။ၾကြက္သားေတြ ေကြးဆန္႕လို႕ မရေအာင္ တင္းေနတတ္တယ္။ၾကြက္သားေတြ တင္းေနတာေၾကာင့္ အဆစ္ေနရာပါ နာလာတတ္တယ္။ေျခလက္ေတြ တင္းမလာခင္ လည္ပင္း၊ဂုတ္ေက်ာ စတဲ့ေနရာမွာ အရင္ေတာင့္တင္းလာတတ္တယ္။ေရာဂါဆိုးလာတာနဲ႕အမွ် တကိုယ္လံုးၾကြက္သားေတြမွာ ျဖစ္လာျပီး လႈပ္ရွားနိုင္စြမ္း က်ဆင္းလာတယ္။ ေျခေထာက္တင္မက လက္လႊဲေလွ်ာက္ရတာ ခက္ခဲလာတယ္။ စမ္းၾကည့္တဲ့အခါ ပိုက္လိုင္းလို ေတာင့္တင္းတာ ေတြ႕ရတယ္။

 ၃။လႈပ္ရွားမႈပိုင္း ေနွးေကြးေလးလံလာတယ္။အက်ီႌဝတ္တာ၊တံျမက္စည္းလွည္းတာကအစ ေန႕စဥ္အလုပ္ေတြမွာ ထိခိုက္လာတယ္။

၄။လႈပ္ရွားပံု၊လမ္းေလွ်ာက္ပံု မမွန္ေတာ့ဘူး။ လမ္းေလွ်ာက္ဖို႕တင္မက ေနာက္ဆံုးမွာ မတ္တပ္ရပ္ဖို႕ အနိုင္နိုင္ဆိုတာမ်ိဳးထိ ျဖစ္လာတယ္။ ကိုယ္ပိုင္ရပ္တည္ဖို႕ပါ ခက္ခဲလာတယ္။ ယုိင္တိ၊ယုိင္တိုင္ျဖစ္လာျပီး အခန္႕မသင့္တဲ့အခါ လဲက်တာမ်ိဳး ျဖစ္လာတယ္။ ေနာက္ဆက္တြဲအေနနဲ႕ အရိုးက်ိဳးတာ၊အက္ရံုမွ်မက  အိပ္ရာထဲမွာ လဲွေနရတတ္တယ္။

တျခားလကၡဏာမ်ား

မွတ္ဥာဏ္တျဖည္းျဖည္း က်ဆင္းလာတယ္။စိတ္အာရံုစူးစိုက္ရတဲ့ သာမန္အလုပ္ေတြမွာ ခက္ခဲလာတယ္။စာေရးတဲ့အခါ လက္ေရးမညီတတ္ဘူး။ ေန႕၊ည မမွန္ေတာ့ဘူး။ ညအိပ္မေပ်ာ္ေပမယ့္ ေန႕ခင္းပိုင္းမွာ အိပ္ခ်င္လာတယ္။ ဆီးမထိန္းနိုင္တာရွိနိုင္သလို ဝမ္းခ်ဳပ္တာအျဖစ္မ်ားတယ္။မ်က္စိေဝဝါးရံုမက အာရံုခံစားမႈအပိုင္းမွာ ေလွ်ာ့က်လာတယ္။ ထင္ေရာင္ထင္မွားျဖစ္ျပီး စကားေျပာတဲ့အခါ ဗလံုးဗေထြး ျဖစ္လာတယ္။ ျပံဳးတာ၊ရယ္တာ ကင္းမဲ့လို႕ expressionless faceလို႕ေခၚပါတယ္။မ်က္ေတာင္ခတ္တဲ့အၾကိမ္ေရ ေလွ်ာ့လာတယ္။ အေရျပားမွာ အာရံုခံစားမႈ အားနည္းလို႕ ထံုတာ၊က်ဥ္တာ၊စပ္ဖ်င္းဖ်င္းေနတာမ်ိဳးရွိတယ္။ စကားေျပာတာကအစ မွတ္ဥာဏ္၊စိတ္ခံစားမႈ၊အျပဳအမူ၊အေတြးအေခၚေတြကအစ အကုန္ေျပာင္းလဲသြားတတ္တယ္။ အဆိုးဆံုးက အားကိုးရာမဲ့သလိုျဖစ္ျပီး စိတ္ဓာတ္က်လာ၊ပိန္လာျပီး ေနာက္ဆံုးမွာ အိပ္ရာထဲ ဘံုးဘံုးလဲသြားတတ္တယ္။ 

ပါကင္ဆန္ေရာဂါကို ကုသဖို႕လြယ္သလား။

ကုသဖို႕ မလြယ္သလို ကာကြယ္လို႕လည္း မရေသးပါဘူး။ လက္ရွိခ်ိန္ထိ ေရာဂါလကၡဏာေတြ သက္သာရံုသာ တတ္နိုင္တယ္။ ျဖစ္တဲ့လကၡဏာက ေန႕စဥ္လႈပ္ရွား၊သြားလာမႈကို ဒုကၡစေပးျပီဆိုမွ ေဆးေပးပါတယ္။ ေဆးေပးတဲ့အခါ အသက္အရြယ္ေပၚလိုက္ျပီး မတူညီတတ္ဘူး။ အသက္၅၀ေအာက္ျဖစ္ရင္ dopamine receptorကို လႈံ႔ေဆာ္တဲ့ dopamine agonistေတြ ေပးရတယ္။ropinirole၊carbagolineစတဲ့ေဆးေတြက ဦးေနွာက္ဆဲလ္ေတြကတဆင့္ dopamineထြက္လာေအာင္ လုပ္ေဆာင္ေပးတယ္။ လႈပ္ရွားသြားလာမႈကို လြယ္ကူေခ်ာေမြ႕ေစတယ္။ ေဆးေပးစကာလေတြမွာ ပ်ိဳ႕အန္ခ်င္တာ ျဖစ္တတ္လို႕ အအန္ေပ်ာက္ေဆးမ်ိဳးနဲ႕ တြဲေပးရတယ္။ 

အသက္၅၀အထက္မွာ levodopaလို ေဆးမ်ိဳးကို စတင္သံုးစြဲနိုင္တယ္။ ဦးေနွာက္ထဲမွာရွိတဲ့ နာ့ဖ္ဆဲလ္ကေန dopamine အျဖစ္ေျပာင္းေပးတဲ့သေဘာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးနညး္ေစဖို႕ carbidopa၊benserazideလို ေဆးမ်ိဳးနဲ႕ တြဲသံုးေပးရတယ္။ ေဆးေပးစမွာ သိသိသာသာသက္သာေပမယ့္ အခ်ိန္ၾကာတာနဲ႕အမွ် အာနိသင္က်လာတယ္။ ေဆး၅နွစ္ေလာက္ေပးတဲ့အခါ ၅၀ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြ ခံစားရတတ္တယ္။ လကၡဏာရပ္ေပၚမူတည္ျပီး MAOI၊anticholinergic၊beta blocker၊amantadine လိုတျခားေဆးေတြလည္း ေပးနိုင္ပါတယ္။

ေရာဂါဆိုးလာတဲ့အခါမ်ိဳးမွာ ေနာက္ဆံုးပိတ္deep brain stimulationဆိုတဲ့ခြဲစိတ္နည္းကို သံုးၾကတယ္။ pacemakerကို ရင္ဘတ္နံရံထဲမွာ  ျမႈပ္ထားျပီး ဦးေနွာက္ထဲမွာ electrodeကို ဝါယာၾကိဳးမွ်င္နဲ႕ လံႈ႕ေဆာ္တဲ့နည္းမ်ိဳးကို အသံုးျပဳၾကတယ္။ pacemakerက လွ်ပ္စစ္စီးေၾကာင္းထြက္လာျပီး ဦးေနွာက္electrodeကို လံႈ႕ေဆာ္လို႕ လကၡဏာေတြ သက္သာလာတယ္။ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ဆရာဝန္လိုအပ္လာသလို လူတိုင္းနဲ႕မသင့္ေတာ္ဘူး။ ေရရွည္မွာ စိတ္ခ်ရလား မေသခ်ာေသးဘူး။ ပါကင္ဆန္ေရာဂါကို အေနာက္နိုင္ငံေတြမွာ physiotherapy, occupational therapy၊ speech therapyစတဲ့နည္းေတြနဲ႕ ပူးတြဲကုသေပးရတယ္။ 

ပါကင္ဆန္ေရာဂါအတြက္ အႁကံျပဳခ်က္

-အမွ်င္ဓာတ္ပါတာ မ်ားမ်ားစားပါ။

-အဆီပါ အစားအစာ ေရွာင္ပါ။

-သၾကား၊ဆား မွ်တရံုသာ စားပါ။

-ေရ ၁-၂ဗူး ေသာက္ပါ။

-ေကာ္ဖီ၊လက္ဖက္ရည္ေရွာင္ပါ။

-အင္တီေအာက္ဆီးဒင့္ၾကြယ္ဝတာေတြ စားေပးပါ။

-ဆာဒင္း၊တူနာငါးမ်ိဳးပိုစားေပးပါ။

-အေသးစား ေလ့က်င့္ခန္းပံုမွန္လုပ္ပါ။

-တရားထိုင္တာ၊ေယာဂက်င့္တာမ်ိဳး လုပ္နိုင္တယ္။

-အေပါင္းအေဖာ္မ်ားနဲ႕ စကားေျပာပါ။

-ရယ္စရာေမာစရာေလးေတြနဲ႕ ဘဝအေမာေျဖပါ။

စိတ္အားငယ္ေနတာကို ပတ္ဝန္းက်င္က အားေပးေထာက္ကူမႈ ေပးရပါတယ္။ ဆရာဝန္တင္မက အတူေနမိသားစုက ပိုအေရးၾကီးတယ္။သက္ၾကီးေထာက္ကူျပဳအဖြဲ႕အစည္းေတြမ်ားလာတာ ဒီလိုေရာဂါအတြက္ ေကာင္းက်ိဳးျပဳပါတယ္။ သင့္အိမ္မွာ ဒီလိုေရာဂါသည္ အဖိုးအဖြားေတြရွိရင္ ဂရုစိုက္ပါ။မိဘဘိုးဘြားတင္မက တခ်ိန္မွာ ကိုယ္တိုင္လည္း ဒီေရာဂါ ခံစားရနိုင္တယ္။  သက္ၾကီးရြယ္အိုမ်ားကို ကူညီျခင္းျဖင့္ ေလာကၾကီးကို ေမတၱာဓာတ္နဲ႕ အေရာင္လႊမ္းနိုင္ၾကပါေစ။ 

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

ရတနာပံု သတင္းစာ(၈.၆.၁၅)