ေရယုန္အေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ

ေရယုန္ေရာဂါဟာ varicella zoster virus ေၾကာင့္ ျဖစ္ေစတယ္။ varicella ဟာ chicken pox ေရေက်ာက္အဆင့္ကို ေခၚေဝၚတာျဖစ္ျပီး zoster က ေရယုန္နာေပါက္တဲ့ အေျခအေနကို
ေခၚပါတယ္။ဒီအဆင့္နွစ္ခုကိုေပါင္းျပီး varicella zoster virusဆိုျပီး သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။

Zosterဆိုတာ

Zoster ဆိုတာ ဂရိဘာသာစကားက ဆင္းသက္လာျပီး "ခါးစည္းၾကိဳး(သို႕)ဝန္းရံသည္၊ဝိုင္းပတ္သည္" လို႕အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။လက္တင္ဘာသာနဲ႕ဆို shingles လို႕ ေခၚပါတယ္။ေရယုန္ျဖစ္ပြားပံု လကၡဏာက ခါးစည္းၾကိဳးပတ္ထားသလို ဝန္းရံျဖစ္ပြားျပီး အမ်ားအားျဖင့္ ကိုယ္ခႏၶာတစ္ဖက္တည္းတြင္သာ
ေပါက္ေရာက္ျဖစ္ပြားၾကတယ္။ေရာဂါျဖစ္ပြားပံုအဆင့္က ငယ္ရြယ္စဥ္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ဝင္ေရာက္စမွာ ေရေက်ာက္ရဲ႕လကၡဏာ အနီစက္ငယ္ေတြ စတင္ေပၚေပါက္လာတယ္။သိပ္မၾကာခင္ပဲ သူ႕အလိုလိုသက္သာ ေပ်ာက္ကင္းသြားတယ္။ေရေက်ာက္ျဖစ္ေပၚစဥ္မွာ အမ်ားအားျဖင့္ နာက်င္ျခင္းမရွိတတ္ပဲ ယားယံျခင္းသာ ရွိတတ္တယ္။

ေရေက်ာက္ေရာဂါလကၡဏာေတြ ေပ်ာက္ကင္းသြားေပမယ့္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးက ခႏၶာကိုယ္အာရံုေၾကာထဲမွာ ခိုေအာင္းက်န္ရစ္ခဲ့တယ္။ခုခံအားက်ဆင္းခ်ိန္မွာ ေရယုန္နာအျဖစ္ တဖန္ျပန္လည္ေပၚေပါက္လာတယ္။

အမ်ားအားျဖင့္ အသက္ၾကီးသူေတြမွာ အေတြ႔ရမ်ားတယ္။အသက္ငယ္ရြယ္သူေတြမွာ ခုခံအားက်ဆင္းတဲ့အခါမ်ိဳးမွာ ေတြ႔ရွိရတတ္တယ္။ဥပမာ AIDS လို ေရာဂါရွိသူေတြ၊စိတ္ဖိစီးမႈမ်ားသူေတြ။ ငယ္ရြယ္စဥ္ ေရေက်ာက္ျဖစ္ခဲ့ဖူးသူမ်ားမွာ ေရယုန္ေပါက္ဖို႕အခြင့္အလန္းဟာ အသက္ၾကီးေလမ်ားေလျဖစ္တယ္။

ေရယုန္နာရဲ႕ လကၡဏာေတြကို ေယဘုယ်အားျဖင့္ အဆင့္(၃)ဆင့္ ခြဲျခားထားနိုင္တယ္။

ပထမအဆင့္-preherpetic phase ေခၚတဲ့အနာမျဖစ္ခင္ စပ္ဖ်ဥ္းဖ်ဥ္း နာက်င္ေစတဲ့အဆင့္၊

ဒုတိယအဆင့္-acute eruptive phaseေခၚတဲ့ အနာေပါက္ခ်ိန္မွ အနာေပါက္ျပဲသြားတဲ့အဆင့္၊

တတိယအဆင့္-postherpetic phaseေခၚတဲ့ ေရယုန္အနာေပ်ာက္ျပီးေနာက္ အာရံုေၾကာမ်ား ဆက္လက္နာက်င္ေစတဲ့အဆင့္၊

ဒီထဲမွာ တတိယအဆင့္ဟာ ေရယုန္ေပါက္သူတိုင္း ျဖစ္ပြားေလ့မရွိပဲ အသက္၅၀ေက်ာ္ လူၾကီးမ်ားမွာသာ အျဖစ္မ်ားတာ သတိျပဳေစခ်င္ပါတယ္။

အသက္ၾကီးသူမ်ားမွာ စိတ္ဓာတ္က်ဆင္းျခင္း၊ အာဟာရခ်ိဳ႕တဲ့ျခင္း၊ ခုခံအားက်ဆင္းျခင္းစတာေတြဟာ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေတြ ျပန္လည္ထၾကြဖို႕ အခ်ိန္ေကာင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ျမံဳေနတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးဟာ ျပန္လည္ထၾကြခ်ိန္မွာ အာရံုေၾကာေတြကို ေရာင္ေစျပီး အေရျပားကို ပူေလာင္ေလာင္၊စပ္ဖ်ဥ္းဖ်ဥ္းနာက်င္ ခံစားရေစတယ္။ဒီအခ်ိန္ဟာ အနီစက္ေတြမေပါက္ေသးတဲ့ ေရွ႕ေျပးလကၡဏာရပ္တခု ျဖစ္ပါတယ္။အနီစက္မေပါက္ခင္ ၂ရက္၊၃ရက္ခန္႕ေစာျပီးခံစားရတတ္ပါတယ္။ ဖ်ားတာ၊ေခါင္းကိုက္တာ၊ကိုယ္လက္မအီမသာျဖစ္တာ၊ေညာင္းညာကိုက္ခဲေနတာေတြနဲ႕ တြဲျပီးျဖစ္တတ္ပါတယ္။ဒီအဆင့္ကို preherpetic neuralgia လို႕ေခၚပါတယ္။

အထက္ပါလကၡဏာေတြခံစားရျပီး ၂ရက္ခန္႕အၾကာမွာ အနီစက္ အဖုအပိန္႕ေတြ စတင္ေပၚေပါက္လာပါမယ္။ရင္ဘတ္၊ဝမ္းဗိုက္ေတြမွာ အျဖစ္မ်ားျပီး နာက်င္မႈဟာ တစစ္စစ္နဲ႕ ပိုမိုဆိုးရြားလာပါတယ္။အမ်ားအားျဖင့္ ေက်ာရိုးမရဲ႕ တဖက္ျခမ္းမွာသာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ ေရယုန္နာေတြ ခါးတစ္ပတ္ ပတ္မိရင္ေသတတ္တယ္ဆိုတာ အမွန္မဟုတ္ပါ။အနီစက္ စတင္ေပၚေပါက္ျပီး ၂ရက္အတြင္းမွာ vesicles ေခၚတဲ့ ျပည္ဖုေသးေသးေတြ ျဖစ္ေပၚလာပါမယ္။၅ရက္အတြင္း အရည္ၾကည္ဖုေတြအျဖစ္ ဆက္လက္ေျပာင္းလဲသြားပါတယ္။ အရည္ဖုျဖစ္ျပီးမၾကာခင္ ေပါက္သြားတဲ့အခါ နာက်င္ျခင္းကို ပိုမိုခံစားရပါတယ္။ေရာဂါကူးစက္ခံရဖို႕အခြင့္လန္းဟာ ဒီအဆင့္မွာ အမ်ားဆံုးျဖစ္ပါတယ္။အနာေတြေပါက္ျပဲျပီး ကူးစက္နိုင္တဲ့အဆင့္မို႕ acute eruptive phase လို႕ေခၚပါတယ္။ေပါက္ျပဲသြားတဲ့အနာေတြဟာ တျဖည္းျဖည္းေျခာက္ကပ္ျပီး ၂ပတ္အတြင္း လံုးဝေပ်ာက္ကင္းသြားပါတယ္။တခါတရံ အမာရြတ္ဟာ လနဲ႕ခ်ီျပီး ၾကာတတ္ပါတယ္။တခ်ိဳ႕ကံဆိုးသူအနည္းစုဟာ ေသရာပါအမာရြတ္ေတြ က်န္ရစ္တတ္ပါတယ္။

အနာေျခာက္မ်ား သက္သာေပ်ာက္ကင္းသြားေသာ္လည္း အာရံုေၾကာမ်ား ဆက္လက္နာက်င္ေနျခင္းကို postherpetic neuralgia လို႕ေခၚပါတယ္။အသက္ၾကီးရင့္သူေတြ၊ခုခံအားနည္းသူ၊က်ဆင္းသူေတြဟာ ဒီတတိယအဆင့္ကို ဆက္လက္ခံစားရတတ္ပါတယ္။ျပင္းျပင္းထန္ထန္နာက်င္တဲ့အတြက္ ငိုယို၊ေအာ္ဟစ္တာမ်ိဳးလည္း ေတြရဖူးတယ္။ညအိပ္မေပ်ာ္နိုင္ပဲ မ်က္တြင္းခ်ိဳင္႕၊အားယုတ္၊စိတ္ဓာတ္က်ေနတဲ့ သက္ၾကီးလူနာေတြလည္း ရွိတတ္ပါတယ္။ဒီလိုေနာက္ဆက္တြဲေတြမျဖစ္ေအာင္ အေနာက္နိုင္ငံအခ်ိဳ႕က ေရေက်ာက္ျဖစ္ခဲ့ဖူးသူမ်ားကို shingles vaccine ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႕ တိုက္တြန္းႏိႈးေဆာ္ထားပါတယ္။

အိမ္တြင္ အလြယ္ဆံုးျပဳစုကုသျခင္း

ေရယုန္ေပါက္သူမ်ား အလြယ္ဆံုးအိမ္တြင္းျပဳစုနည္းမွာ သန္႕စင္ေသာ ေရေအးဝတ္ ကပ္ေပးျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ေရေအးဝတ္ေၾကာင့္ နာက်င္ျခင္းကို သိသိသာသာ သက္သာေစပါတယ္။

အနာကိုမထိခိုက္မိေအာင္ အကၤ်ီပြပြဝတ္ဆင္ျခင္း၊အေအးစခ်ည္ထည္ ဝတ္ဆင္ျခင္းတို႕ ျပဳလုပ္သင့္ပါတယ္။

အနားယူျခင္းဟာ နာက်င္မႈကိုသက္သာေစယံုမက ေပ်ာက္ကင္းမႈကို ျမန္ဆန္ေစပါတယ္။လိုအပ္လ်င္ paracetamol,ibuprofen အစရွိတဲ့ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးေတြ အသံုးျပဳနိုင္တယ္။ဗီတာမင္ ေအ-စီ-အီး-ဇင့္-ဆယ္လီနီယမ္ ပါဝင္တဲ့အားေဆးေတြက ခုခံအားအတြက္သာမက ေပ်ာက္ကင္းမႈကို ျမန္ဆန္ေစတယ္။

ဟင္းသီးဟင္းရြက္၊ သစ္သီးဝလံေတြကို ပံုမွန္ထက္စားသံုးသင့္တယ္။

မေပ်ာက္ကင္းပဲေရာဂါလကၡဏာပိုမိုဆိုးရြားလာပါက  တတ္ကၽြမ္းနားလည္တဲ့ ဆရာဝန္နဲ႕ ျပသပါ။ေရာဂါအေျခအေနေပၚမူတည္ျပီး လိုအပ္တဲ့ anti-viral ဗိုင္းရပ္စ္သတ္ေဆးေတြ ေပးပါလိမ့္မယ္။acyclovir,famcyclovir,valacyclovir စတာေတြကို အသံုးမ်ားၾကတယ္။အနည္းဆံုး တပတ္၊ဆယ္ရက္ေပးတတ္ၾကတယ္။လိမ္းေဆး၊ေသာက္ေဆး သံုးနိုင္တယ္။ေရာဂါလကၡဏာျပင္းထန္ရင္ စတီးရြိဳက္ေဆးေတြ ေပါင္းထည့္မယ္။steroid ေဆးေတြဟာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ားတဲ့အတြက္ သတိထားသံုးစြဲရတယ္။short course ရက္အနည္းငယ္သာေပးျပီး ျဖည္းျဖည္းခ်င္း ျဖတ္ရတယ္။နာတာ၊ယားတာအတြက္ lignocaine gel၊calamine lotion လိမ္းေဆးေတြ လိုေကာင္းလိုမယ္။နာတာမသက္သာရင္၊ေရရွည္ခံစားေနရရင္ pregabalin၊ gabapentin၊ amitryptyline စတဲ့ အာရံုေၾကာေဆးေတြ အသံုးျပဳရတယ္။သတိလည္း ထားရတယ္။

အသက္၅၀ ေက်ာ္ေတြ ကာကြယ္ေဆးထိုး

"ေရယုန္နာကို ကာကြယ္ေဆးထိုးျခင္းျဖင့္ ကာကြယ္ၾကပါ" ဆိုတာ အဓိကအားျဖင့္ ေရေက်ာက္ျဖစ္ဖူးသူေတြကို ဆိုလိုတာပါ။ အဓိကအားျဖင့္ အသက္၅၀ေက်ာ္ အရြယ္ေတြကို ထိုးခိုင္းပါတယ္။ ေရယုန္ျပန္ျဖစ္ဖို႕အခြင့္လန္း နည္းသလို တတိယအဆင့္ postherpetic neuralgia ကို သိသိသာသာ ကာကြယ္ေပးနိုင္စြမ္းရွိပါတယ္။

ၾကိဳတင္သတိထားပါ

ေရေက်ာက္၊ေရယံုျဖစ္ပြားေနသူေတြနဲ႕ အသားအရည္ခ်င္း ထိေတြ႕မႈကို ေရွာင္ၾကဥ္သင့္တယ္။

အထူးသျဖင့္အနာေပါက္ျပဲခ်ိန္ထြက္လာတဲ့ အရည္ဟာ ဗိုင္ရပ္စ္ပါဝင္မႈအမ်ားဆံုးျဖစ္လို႕ အထူးသတိထားဖို႕လိုတယ္။

ပတ္ဝန္းက်င္မွာ အနီစက္၊အနာေပါက္သူေတြကို သတိထားဆက္ဆံပါ။ အားေပးပါ။ စိတ္အားမငယ္ေစနဲ႕။ ေရယုန္ေပါက္တိုင္း ေတာင္ထင္၊ေျမာက္ထင္ မထင္ပါနဲ႕။ လူတိုင္းေပါက္နိုင္ပါတယ္။

ေရယုန္အတြက္ အၾကံျပဳခ်က္

-acyclovir 400mg တေန႕ သံုးႀကိမ္ေသာက္ပါ(လူနာက ကီလို ၄၀ေအာက္ျဖစ္ရင္ 200mg တေန႕ ၅ႀကိမ္ေသာက္ပါ)

-zocovin cream တေန႕ ၃-၄ႀကိမ္လိမ္းပါ၊

-အေရျပား ပူစပ္ပူေလာင္၊ယားယံရွိရင္ calamine lotion တေန႕သုံုးႀကိမ္လိမ္းပါ။

-ျဖစ္တဲ့ေနရာကို ေရခဲဝတ္တင္ေပးပါ(တခါတင္ ၁၅မိနစ္ တေန႕သံုးႀကိမ္)

- neogab(gabapentin)150mg ညမအိပ္ခင္ တလံုးေသာက္ပါ။ေနာက္ရက္မွာ မနက္ တႀကိမ္၊ညတႀကိမ္ေသာက္ပါ။ အိပ္မရေအာင္ ျဖစ္ေနသူေတြမွာ ဒီေဆးကအက်ိဳးရွိတယ္။

-မသက္သာေသးရင္ dexamethasone 0.5mg တေန႕ ၂-၃ႀကိမ္ထည့္ေသာက္ပါ။(အစာစားၿပီးမွေသာက္)

-ခုခံအားနည္းသူေတြမွာျဖစ္လို႕ ခုခံအားတက္ေစတဲ့ antoxyl forte တေန႕ တလံုးေသာက္ပါ။ 

-immunor ဆိုတာ ႏို႕ရည္ၾကည္က ထုတ္တဲ့ေဆးပါ။ ခုခံအားကို တက္ေစတယ္။ လိုအပ္ရင္ ေပးပါတယ္။တေန႕ ႏွစ္ႀကိမ္။

-ဗိုင္းရပ္စ္ေရာဂါေတြမွာ ေရမ်ားမ်ားေသာက္တာ အက်ိဳးရွိတယ္။ ၂-၃ဗူး။

-ေရယုန္သမားေတြ ျဖစ္စ ၃-၅ရက္အတြင္း မခံႏိုင္ေအာင္ နာက်င္တတ္တယ္။ စိတ္မပ်က္ပါနဲ႕။ ေသခ်ာကုရင္ တိုးတက္ေကာင္းမြန္လာပါလိမ့္မယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

ရတနာပံု သတင္းစာ(၂၉.၆.၁၅)