CT scanအေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ

CTscanဆိုတာ သင္ၾကားဖူးပါသလား။ CTscanဆိုတာ ဘာလဲ။ ဘယ္လိုေနရာေတြမွာ အသံုးဝင္လဲ။ CTscanရိုက္ျခင္းက သင့္ကို ဘယ္လိုအခ်က္အလက္ေတြ ေပးေနပါသလဲ။ CT scan အေၾကာင္းမေျပာခင္ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားသိထားတဲ့ ေယဘုယ်အခ်က္ကို အရင္ေျပာပါရေစ။ CTရိုက္ျခင္းဟာ ေစ်းၾကီးတယ္။ တခါရိုက္ရင္ ေစ်းအားျဖင့္ သိန္းဂဏာန္းေလာက္ကုန္က်တယ္။ ျမန္မာနိုင္ငံမွာ ဦးေခါင္းထိခိုက္ဒဏ္ရာရသူ၊ေလျဖတ္သူအမ်ားစုအတြက္ ေရာဂါရွာေဖြဖို႕ CT scanရုိက္ၾကတယ္။ အမွန္က ေရာဂါရွာေဖြဖို႕သာမက ကုသဖို႕လည္း CT scan ရိုက္နိုင္ပါတယ္။ 

CT scanဆိုတာ ဘာလဲ

CT scan(စီတီစကင္န္)ဆိုတာ computerised tomography ရဲ႕အတိုေကာက္ ျဖစ္ပါတယ္။ CT scanကို CAT(computed axial tomography) scanလို႕လည္းေခၚပါတယ္။ အမွန္က X rayဓာတ္ေရာင္ျခည္ကို အသံုးခ်ျပီး ခႏၶာကိုယ္အစိတ္အပိုင္းေတြကို ပံုေဖာ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ သမားရိုးက် X ray ဓာတ္ေရာင္ျခည္ထက္ အားသာခ်က္က soft tissue ေတြကိုပါ သိရွိနိုင္တယ္။ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ ဘယ္အစိတ္အပိုင္းကိုမဆို CT scanရိုက္နိုင္တယ္။ ေရာဂါရွာေဖြဖို႕၊ကုသဖို႕အျပင္ ေရာဂါအေနအထားကိုသိရွိနိုင္ဖို႕ ရိုက္ၾကတယ္။ ေသြးေၾကာပိတ္တာ၊ေသြးယိုတာအျပင္ ပံုမမွန္တဲ့ အလံုးအက်ိတ္ေတြကို ေဖာ္ျပနိုင္တယ္။ ျဖစ္တဲ့ေနရာ ၊အရြယ္အစား၊ပံုသ႑ာန္ကအစ အတိအက်ကို ပံုေဖာ္ေပးနိုင္တယ္။ ထိခိုက္ဒဏ္ရာရတဲ့လူနာေတြမွာ ျဖစ္တဲ့ အစိတ္အပိုင္းကိုပါ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္နိုင္တယ္။ CT scan ရိုက္ျခင္းေၾကာင့္ ေရာဂါရွာေဖြရာမွာ ျမန္ဆန္လာသလို ကုသျခင္းအတြက္ ပိုမိုေကာင္းမြန္လာတယ္။ 

CT scanရိုက္တဲ့အခါ

CT ရိုက္ဖို႕ လူနာကလွဲေနရျပီး ဥမင္ပံုအေခါင္းရွိတဲ့စက္ထဲကို ဝင္ရတယ္။ အထဲေရာက္ရင္ X ray စက္က ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳး၊ရႈေထာင့္အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႕ရိုက္ျပီး ကြန္ပ်ဴတာက ပံုေဖာ္ျပသတယ္။ CT ရိုက္တဲ့စက္ရဲ႕ အထဲမွာ X ray source ရွိျပီး တဖက္မွာ လက္ခံပံုေဖာ္တဲ့ X ray detector ကို ထားတယ္။ CTရိုက္တဲ့အခါ အိပ္စ္ေရး ေရာင္ျခည္ဟာ ဓာတ္မီးအလင္းေရာင္လို ျဖာထြက္လာတယ္။ အတြင္းမွာရွိတဲ့ X rayစက္က လွည့္ေနစဥ္အတြင္း ပံုရိပ္ေပါင္း ရာနဲ႕ခ်ီျပီး ရိုက္ကူးထားတယ္။ ျပီးရင္ အျခားတဖက္မွာရွိတဲ့ X ray detector လက္ခံပစၥည္းကတဆင့္ ရလာတဲ့ပံုရိပ္ေတြကို ကြန္ပ်ဴတာထံ ပို႕ေဆာင္ေပးတယ္။ဒီပံုရိပ္ေတြကို စုေပါင္းျပီး ကြန္ပ်ဴတာက ျပည့္စံုတဲ့ ပံုေတြကို ထုတ္ေပးတယ္။

CTရိုက္တဲ့အခါ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ သိပ္သည္းဆ အနည္း၊အမ်ားေပၚမူတည္ျပီး အျဖဴ၊အမဲ၊မီးခိုးေရာင္ စသည္ျဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးပံုေပၚလာတယ္။ မာတဲ့၊က်စ္လစ္တဲ့အပိုင္းကို X-ray မေဖာက္နိုင္ဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ ပံုထြက္လာတဲ့အခါ ျဖဴေနတယ္။ အရိုး၊အရည္ပ်စ္၊ခဲတဲ့အပိုင္းေတြက density သိပ္သည္းဆမ်ားလို႕ ျဖဴေနလိမ့္မယ္။ အရည္ၾကည္ရွိတဲ့ ဦးေနွာက္အတြင္းဆံုးပိုင္းေတြမွာ သိပ္သည္းဆ(density)နည္းလို႕ မဲေနလိမ့္မယ္။ ဦးေနွာက္ေနရာက သိပ္သည္းမႈအသင့္အတင့္ရွိလို႕ မီးခိုးေရာင္ သန္းေနတယ္။ ဒါ့ျပင္ ေသြးမရတဲ့အပိုင္းက သိပ္သည္းဆနည္းလို႕ မဲေနျပီး ေသြးယိုတဲ့အပိုင္းက သိပ္သည္းဆပိုမ်ားလို႕ ျဖဴေနတတ္တယ္။

CT ရိုက္မယ္ဆိုရင္ သတိျပဳစရာေတြ ရွိေသးတယ္။

၁။မရိုက္ခင္ လူနာဝတ္စံု လဲလွယ္ဝတ္ဆင္ျပီးမွ ရိုက္ရတယ္။ 

၂။ဝတ္ဆင္ထားတဲ့ သတၱဳပစၥည္းမွန္သမွ် ခၽြတ္ထားရတယ္။(မ်က္မွန္၊လက္ဝတ္လက္စား၊ကလစ္၊သြားတု စသည္ျဖင့္ ခၽြတ္ထားရတယ္)

၃။CT ရိုက္မယ့္ကုတင္မွာ အိပ္စက္အနားယူျပီး လႈပ္ရွားမႈမရွိေစရဘူး။

၄။လူနာက ကေလးျဖစ္ရင္ စိတ္ျငိမ္ေဆး(ဒိုင္ယာဇီပန္)လို တခါတည္းယူထားရတယ္။ ကေလးဆိုတာမ်ိဳးက ငယ္လြန္းရင္ အျငိမ္မေနတတ္ဘူး။ ဒီလို ကေလးေတြမွာ ဒိုင္ယာဇီပန္ကို စအိုကတဆင့္ ပိုက္ေသးေလးနဲ႕ သြင္းေပးရတယ္။ လူၾကီးေတြအတြက္ ထိုးေဆးထိုးေပးနိုင္တယ္။

၅။တခ်ိဳ႕လူနာေတြအတြက္ ေသြးေၾကာထဲထိုးထည့္ရတဲ့ dye(ဆိုးေဆး)တမ်ိဳးကို မရိုက္ခင္ အေၾကာေဆး အရင္ထည့္ေပးရတယ္။ သတိျပဳရမွာက အိုင္အိုဒင္းမတဲ့သူ၊ပင္လည္စာမတဲ့သူေတြမွာ ေဆးတည့္၊မတည့္ ဂရုစိုက္ရတယ္။ dyeက ေက်ာက္ကပ္ကို ပ်က္ဆီးနိုင္တယ္။

၆။ရိုက္ေနခ်ိန္တြင္း ျငိမ္ျငိမ္ေလးပဲ ေနေပးသင့္တယ္။ ရိုက္တဲ့အပိုင္းကို လႈပ္ရွားမႈမလုပ္သင့္ဘူး။ 

၇။ဓာတ္မွန္ရိုက္တဲ့စဥ္ လူနာလွဲေနတဲ့ကုတင္က နည္းနည္းခ်င္းလႈပ္ေနတာ ခံစားရမယ္။

၈။စက္ရိုက္ေနစဥ္ စကင္ဖတ္တဲ့အသံေတြ ၾကားေနရမယ္။

၉။ဓာတ္မွန္ ရိုက္တဲ့အခန္းမွာ လူနာတေယာက္ထဲရွိတာေၾကာင့္ ျပင္ပနဲ႕ဆက္သြယ္ခ်င္တဲ့အခါ intercom ကတဆင့္ ဆက္သြယ္နိုင္တယ္။

၁၀။CT ရိုက္ျပီး စစ္ေဆးမႈ တခုလံုးက မိနစ္၂၀နဲ႕ တနာရီအတြင္းပဲ ၾကာတတ္တယ္။ရိုက္တဲ့ အစိတ္အပိုင္းေပၚမူတည္ျပီး အခ်ိန္ၾကာနိုင္တယ္။

အားသာခ်က္

CT scanရဲ႕အားသာခ်က္က စစ္ေဆးေနစဥ္ နာက်င္မႈမရွိဘူး။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးနည္းတယ္။ X-ray ပံုရိပ္အမ်ိဳးမ်ိဳးကို စက္က အလ်ားလိုက္(သို႕)ေဒါင္လိုက္ ပါးပါးလွီးျဖတ္ထားသလို ျပသနိုင္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ခႏၶာကိုယ္တြင္းအစိတ္အပိုင္းေတြ(အရိုး၊တစ္ရႉး၊ေသြးေၾကာ၊ကိုယ္တြင္းအဂၤါ)ရဲ႕ အေျခအေနကို အတြင္းပိုင္းထိ ကန္႕လန္႕ျဖတ္ပံုေဖာ္သိရွိနိုင္တယ္။ ဒါ့ျပင္ က်ဴမာက်ိတ္၊ကင္ဆာက်ိတ္၊ျပည္တည္နာ၊အဆီက်ိတ္အျပင္ ေသြးေၾကာပိတ္တာ၊ေသြးယိုတာစတဲ့ ပံုမမွန္တဲ့အေနအထားေတြကို ျမင္ေတြ႕ရတယ္။ ေနာက္ပိုင္းစက္ေတြမွာ ကာလာစံုအေရာင္ေတြနဲ႕ ပံုေဖာ္လာနိုင္သလို 3D(3 dimension)ပံုရိပ္ေတြထိ ျပသပံုေဖာ္လာနိုင္တယ္။ ဒီအခ်က္ေတြေၾကာင့္ ကုသတဲ့ေနရာမွာ လြယ္ကူျမန္ဆန္ျပီး ထိထိေရာက္ေရာက္ကုသေပးနိုင္တယ္။

အားနည္းခ်က္

CT scan ရိုက္ျခင္းဟာ ပံုမွန္ X rayထက္ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ပိုသံုးရတယ္။ ရိုက္တဲ့အစိတ္အပိုင္းပိုမ်ားေလ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ပိုသင့္ေလျဖစ္ပါတယ္။ သို႕ေသာ္ တၾကိမ္တခါ ရိုက္ျခင္းဟာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးျဖစ္နိုင္ေလာက္တဲ့ထိ ဓာတ္ေရာင္ျခည္မမ်ားဘူး။ အသက္ငယ္ရြယ္စဥ္ စီတီရိုက္ျခင္းဟာ အခ်ိန္ၾကာလာတာနဲ႕အမွ် ေသြးကင္ဆာ၊ဦးေနွာက္က်ဴမာက်ိတ္ ျဖစ္လာနိုင္ေခ်ရွိတယ္လို႕ ယူဆၾကတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ၁၀နွစ္အတြင္း CT headရိုက္သူေတြကို ေလ့လာၾကည့္တဲ့အခါ ဦးေနွာက္ကင္ဆာ ျဖစ္နိုင္ေခ်ဟာ ၁:၁၀၀၀၀ ေလာက္သာရွိတာ ေတြ႕ရတယ္။ အလြန္ရွားရွားပါးပါးဆိုေပမယ့္ riskရွိတာေၾကာင့္ မလိုအပ္ဘဲ CT scanရိုက္ျခင္းမ်ိဳး ေရွာင္ရွားသင့္တယ္။ ကေလးငယ္ေတြ၊ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မိခင္ေတြမလိုအပ္ဘဲ CT မရိုက္သင့္ဘူး။ dyeထိုးထည့္ျပီး ရိုက္ရတဲ့ angiogramမွာ ေဆးမတည့္တာ ရွိနိုင္တယ္။ 

သတိျပဳစရာ

သတိထားသင့္တ့့ဲအခ်က္က CTရိုက္တိုင္း ေရာဂါျဖစ္တဲ့ေနရာေတြကို အခါခပ္သိမ္း ရွာေတြ႕နိုင္မယ္မဟုတ္ဘူး။ ဥပမာ ေလျဖတ္စလူနာေတြမွာ lesion ေျပာင္းလဲမႈ ရွိခ်င္မွရွိတယ္။ ျဖစ္တဲ့အစိတ္အပိုင္းေသးလြန္းရင္ ေတြ႕ခ်င္မွေတြ႕တယ္။ ဒါ့ျပင္ ဦးေနွာက္အေျခမွာရွိတဲ့ brain stem ၊cerebellum လို ေနရာေတြမွာျဖစ္ရင္ ေကာင္းေကာင္းပံုမေဖာ္နိုင္ဘူး။ လိုအပ္ရင္ ပိုေကာင္းတဲ့ MRIလိုစက္မ်ိဳးသံုးျပီး စစ္ေဆးတယ္။ 

တျခားနိုင္ငံေတြမွာ အလြယ္တကူရိုက္နိုင္တဲ့ CT scanဟာ ျမန္မာနိုင္ငံမွာေတာ့ အထူးကု ေဆးရံု၊ေဆးခန္းေတြမွာသာ ရရွိနိုင္ပါတယ္။ နယ္ျမိဳ႕ေတြမွာ ရိုက္ဖို႕မလြယ္ကူဘူး။ နည္းပညာနဲ႕ ပညာရွင္ဆိုသူေတြ လိုအပ္တယ္။ ဘယ္လိုဆိုဆို ျမန္မာနိုင္ငံမွာ CT scanလို ဓာတ္မွန္အၾကီးစားမ်ိဳး ရိုက္လာနိုင္တာဟာ တိုးတက္မႈလို႕ သတ္မွတ္နိုင္ပါတယ္။ စက္ပစၥည္းေတြ တိုးတက္လာတာနဲ႕အမွ် ေရာဂါရွာေဖြမႈအပိုင္းမွာလည္း ပိုမိုလြယ္ကူလာပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ပိုမိုေကာင္းမြန္တဲ့ စက္အသစ္ေတြ၊နည္းပညာအသစ္ေတြနဲ႕ ေဆးပညာအဆင့္အတန္းလည္း တိုးတက္ေကာင္းမြန္လာလိမ့္မယ္လို႕ ယူဆရပါတယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

Health Care Journal(21.2.14)