ေခြးကိုက္ခံရတဲ့အခါ

ဒီရက္ပိုင္း ေခြးေလေခြးလြင့္ေတြ ေနရာတကာမွာ ေတြ႕ေနရတယ္။ သူတို႕ရာသီမို႕လည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဒီေဆာင္းပါးကို ေရးေနခ်ိန္မွာေတာင္ ေခြးေဟာင္သံေၾကာင့္ စိတ္အေႏွာက္အယွက္ ျဖစ္ရတယ္။ ပတ္ဝန္းက်င္မွာ ေခြးေတြကလည္း ပိုမ်ားလာသလိုပဲ။  ေဘးပတ္ဝန္းက်င္မွာ ေခြးေလေခြးလြင့္မ်ားျခင္းဟာ ပတ္ဝန္းက်င္အသိုင္းအဝိုင္းကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒါတင္မက က်န္းမာေရး ႐ႈေထာင့္က ၾကည့္ရင္လည္း မေကာင္းျပန္ဘူး။ ေခြးဆိုတာ အစံုစားသတၱဝါျဖသ္ပါတယ္။ ေနာက္ဆံုးကုန္ကုန္ေျပာရရင္ ေရာဂါပိုးမႊား စံုလင္ပါတယ္ဆိုတဲ့ မစင္လို အညစ္အေၾကးကိုေတာင္ ခ်မ္းသာေပးတာမဟုတ္ပါ။ ဒါ့ေၾကာငိ့ သူ႕ခႏၶာကိုယ္မွာ ေရာဂါပိုးေတြ စံုလင္ပါတယ္။

 ေခြးေတြကို တခ်ိဳ႕က အိမ္ေမြးတိရစာၦန္အေနနဲ႕ ေမြးၾကတယ္။ တကယ့္ကို တယုတယနဲ႕ အစားအေသာက္၊အေနအထိုင္ကအစ အဆင့္အတန္းျမင့္ျမင့္ ထားၾကတယ္။ တခ်ိဳ႕ဆိုရင္ လူစားတာထက္ေတာင္ အဆင့္အတန္းျမင့္ေသးတယ္။ အိပ္ရင္ေတာင္ အတူတူအိပ္ၿပီး သားသမီးရင္းျခာလို ေကြ်းေမြးေစာင့္ေရွာက္တတ္ၾကတယ္။ ဖ်ားရင္ တိရစာၦန္ကုဆရာဝန္ နဲ႕ ေသခ်ာျပသၿပီး ကာကြယ္ေဆးေတြလည္း ပံုမွန္ ထိုးထားတတ္ၾကတယ္။ လူေတြထက္ေတာင္ ကံေကာင္းတယ္ဆိုရမလားပဲ။ ဒါေပမယ့္ ေလာကႀကီးက အေကာင္း နဲ႕အဆိုးကို ဒြန္တြဲေနေစတယ္။ ကံေကာင္းတဲ့ေခြးေတ ြရွိသလို ကံဆိုးတဲ့ေခြးေတြလည္းရွိပါတယ္။ လမ္းေဘးမွာ အလြယ္တကူျမင္ေတြ႔ႏိုင္တဲ့ ေခြးေလေခြးလြင့္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အေရအတြက္အားျဖင္႕ သူတို႕က ပိုမ်ားသလို ေရာဂါ ပိုမိုထူေျပာတယ္။ 

တိရိစာၧန္ကတဆင့္ ကူးတတ္တဲ့ေရာဂါေတြ အမ်ားအျပားရွိတယ္။ အဲဒီထဲကမွ လူေျပာအမ်ားဆံုး လူသိအမ်ားဆံုးကူးစက္ေရာဂါကေတာ့ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါပဲျဖစ္တယ္။လူသိမ်ားတာလညိး သိပ္မဆန္းပါ။ ဘာလို႕လဲဆိုေတာ့ ေရာဂါပိုးမႊားေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ကူးစက္ေရာဂါေတြထဲမွာ ေခြး႐ူးျပန္က ၁၁ ခုေျမာက္ အေသအေပ်ာက္အမ်ားဆံုး ျဖစ္လို႔ပါပဲ။ ဒါ့ေၾကာငိ့ ေခြးကိုက္ခံရၿပီဆိုတာနဲ႕ လူေတြဟာ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါကိုပဲ မ်က္စိထဲ ျမင္ၿပီး ေၾကာကိလနိ႕တၾကား တတ္ၾကတယ္။ 

ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါကို အဂၤလိပ္လို rabiesလို႕ ေခၚပါတယ္။ ျဖစ္ေစတာက rabies virus လို႕ေခၚတဲ႕ ဗိုင္းရပ္ပိုးတစ္မ်ိဳးေၾကာင့္ပါ။ Lyssavirus မ်ိဳးစုထဲမွာပါဝင္တဲ့ RNA virus ပဲ ျဖစ္တယ္။ ဒီေရာဂါကို BC 2000ေလာက္ကတည္းက လူတို႕မွတ္တမ္းတင္ခဲ႔ၿပီးျဖစ္ပါတယ္။ ႏွစ္စဥ္လူေပါင္း ၆၀,ဝ၀ဝ နီးပါးကို သတ္ျဖတ္ေလ႕ရွိၿပီး အိႏၵိယႏိုင္ငံကေတာ့ ေခြး႐ူးေၾကာင့္အေသအေပ်ာက္ အမ်ားဆံုးႏိုင္ငံအျဖစ္ နာမည္ႀကီးတယ္။ အိႏၵိယလိုႏိုင္ငံမ်ိဳးမွာ ေခြးေတြသာမက ေမ်ာက္ေတြကလည္း လက္သည္တရားခံအျဖစ္ ပါဝင္ေနတယ္။ အိ္ႏၵိယႏိုင္ငံၿမိဳ႕တစ္ၿမိဳ႕ျဖစ္တဲ့ အာဂရာမွာဆိုရင္ လမ္းေဘးအုတ္နံရံေတြေပၚမွာ ေမ်ာက္ေတြေဆာ့ေနတာ အတိုင္းသား ေတြ႔ျမင္ႏိုင္တယ္။ တပ္ခ်္မဟာကိုသြားရင္ အာဂရာၿမိဳ႕ကသြားရတယ္။ သူတို႕ႏိုင္ငံမွာ ေမ်ာက္ကုတ္ခံရလို႕ ေခြး႐ူးျပန္ကာကြယ္ေဆး လာထိုးတဲ့လူနာေတြ မနည္းဘူး။ တခ်ိဳ႕ကြ်န္းစုႏိုင္ငံေတြ ျဖစ္တဲ့ အဂၤလန္၊ ဂ်ပန္၊ ဖင္လန္ စတဲ့ႏိုင္ငံေတြကေတာ့ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါကင္းမဲ႕တဲ့ေဒသေတြ ျဖစ္တယ္။ 

ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးသူရဲ႕ ထက္ဝက္ေက်ာ္ဟာ အာရွတိုက္ကပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေခြး႐ူးျပန္ျဖစ္ေစတဲ႕ တိရစာၦန္ေတြ အမ်ားအျပားရွိေသာ္လည္း ၉၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ဟာ ေခြးေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါလို႕ ေခၚေဝၚၾကတယ္။ သို႕ေသာ္ ေခြးကိုက္ခံရတိုင္း ေခြးရူးျပန္ျဖစ္တာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ မိမိကိုကိုက္ေသာ ေခြးက ေခြးရူးျပန္ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ကူးစက္ထားမွသာ ေခြးရူးျပန္ေရာဂါျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေခြးကိုက္ခံရပါက ကိုက္တဲ႕ ေခြးကိုမသတ္ဘဲ ၁၀ ရက္ခန္႕ေစာင့္ၾကည့္ၿပီး ေခြး႐ူး၊ေခြးေကာင္း ေျပာႏိုင္ပါတယ္။ 

ေခြးကိုက္ခံရၿပီး ဘယ္လို၊ဘယ္ပံု ကူးစက္ခံရတယ္ဆိုတာ အနည္းငယ္ ရွင္းျပလိုပါတယ္။ ေခြးရူးျပန္ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးဟာ ေခြးရဲ႕သြားရည္ထဲမွာ စုစည္းေနထိုင္ၿပီး ေခြးကိုက္ခံရပါက ေပါက္ၿပဲသြားတဲ႕ အနာကတဆင္႕ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ဟာ လူ႕ခႏၶာကိုယ္ထဲ စတင္ဝင္ေရာက္လာပါတယ္။ဝင္ေရာက္လာတဲ့ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးဟာ ၾကြက္သားထဲထိ ဝင္ေရာက္ၿပီး တျဖည္းျဖည္းျပန္႕ပြားလာတယ္။ ၿပီးရင္ အာ႐ံုေၾကာတစ္ေလွ်ာက္ ဝင္ေရာက္လာၿပီး အာ႐ံုခံနာဗ္ေၾကာမႀကီး(spinal cord) ထိ ပ်ံ႕ႏွံ႕လာပါတယ္။ ေနာက္ဆံုး အာရံုေၾကာကေန အေပၚတက္တဲ့အခါ ဦးေႏွာက္ထဲထိ ဝင္ေရာက္ၿပီး ေရာဂါလကၡဏာေတြ စတင္ျပသလာပါတယ္။  တစ္ရက္မွာ ၄ လက္မႏႈန္း နဲ႕ အာရံုေၾကာကေန ပ်ံ႕ႏွံ႕တယ္လို႕ဆိုပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႕ ေရာဂါစတင္ဝင္ေရာက္တဲ့ေနရာဟာ ဦးေခါင္းပိုင္းနဲ႕နီးေလ ေရာဂါလကၡဏာ ျမန္ဆန္စြာျပဖို႕ အခြင့္အလမ္းမ်ားေလ ျဖစ္ပါတယ္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ေရာဂါစတင္ ဝင္ေရာက္ၿပီး တစ္လ၊ႏွစ္လအတြင္းမွာ လကၡဏာစတင္ျပသေလ့ ရွိပါတယ္။တစ္ခါတရံႏွစ္နဲ႕ခ်ီၾကာတာမ်ိဳးလညိး ရွိတတိတယ္။

အေစာဆံုးျပသတဲ့လကၡဏာေတြက ဖ်ားမယ္၊ ေခါင္းကိုက္မယ္၊ အသက္ရွဴက်ပ္တာ၊ ညအိပ္မေပ်ာ္တာျဖစ္မယ္။မလႈပ္ခ်င္ေအာင္ႏံုးခ်ိမယ္။ လည္ေခ်ာင္းနာတာေတြျဖစ္မယ္။ ဒါ့အျပင္အကိုက္ခံရတဲ့ ေနရာက ထံုတာ၊ ပူတာ၊ နာတာ၊ ယားတာ အစရွိသျဖင့္ ျဖစ္ေပၚလာမယ္။ ဒီလိုလကၡဏာမ်ိဳး ကို ငါးရက္၊ တစ္ပတ္ခန္႕ ခံစားရပါမယ္။ ဒီအဆင့္ၿပီးတဲ့အခါ ေရာဂါလကၡဏာဟာ ေျပာင္းလဲလာတယ္။ ေဒါသအဆမတန္ ထြက္လာမယ္။ စိတ္တိုလြယ္လာမယ္။ စိတ္ဂေယာက္ေျခာက္ျခား၊ ဂဏွာမၿငိမ္ျဖစ္လာမယ္။ ဒီလိုျဖစ္ၿပီး မၾကာခင္ရက္ပိုင္းအတြင္းမွာပဲ ေသဆံုးသြားပါတယ္။ တစ္ခါတရံ Paralytic rabies ေခၚတဲ႕ အေၾကာေသတဲ႕ပံုစံမ်ိဳးနဲ႕လည္း လာတတ္ပါေသးတယ္။ အကိုက္ခံရတဲ့ ေျခေထာက္က တျဖည္းျဖည္းထံုလာၿပီး မလႈပ္ႏိုင္ေအာင္ျဖစ္လာမယ္။ၿပီးရင္ တစ္ကိုယ္လံုးမွာရွိတဲ့ ေျခေတြ၊ လက္ေတြပါမက်န္ အေၾကာေသၿပီး ေနာက္ဆံုးအသက္ရွဴတာ၊ အစာမ်ိဳတာပါ ခက္ခဲၿပီး ေသဆံုးရတတ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ္႕ ဒီလိုလကၡဏာမ်ိဳး ျပသသူဟာ ပိုမိုရက္ၾကာၾကာေနရတတ္ပါတယ္။ ပံုမွန္အားျဖင္႕ ဦးေႏွာက္နဲ႕ သက္ဆိုင္ တဲ႕ ေရာဂါလကၡဏာေတ ြေပၚေပါက္ၿပီး တစ္ပတ္အတြင္း ေသဆံုးတတ္ေသာ္လည္း Paralytic rabiesတြင္ႏွစ္ပတ္ခန္႕အထိ အသက္ရွင္ႏိုင္ပါတယ္။ 

လက္ရွိအခ်ိန္ထိ ေခြးကိုက္ခံရပါက ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါပိုးကူးစက္ခံရျခင္း ရွိ၊မရွိ စမ္းသပ္ႏိုင္ျခင္းမရွိေသးပါဘူး။ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ထင္ရွားလာမွသာ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါမွန္းသိတယ္။  ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါအတြက္ ေရာရါလကၡဏာေတြခံစားရတာနဲ႕ ကုရာနတၱိ ေဆးမရွိလို႕ဆိုရမွာပါပဲ။ အသက္ေသဆံုးလိမ့္မယ္။

ဒါဆိုရင္ ေခြးကိုက္ခံရၿပီး ေဆးထိုးတာကေကာ ကုသတာမဟုတ္ဘူးလား။ ေမးစရာရွိပါတယ္။ ေဆးထိုးတာဟာ ကာကြယ္ဖို႕အတြက္ သက္သက္ဘဲ ေဆးထိုးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကုသျခင္းမဟုတ္ပါ။ အကယ္၍ ေခြးကိုက္ခံရၿပီးေနာက္ဂ႐ုမစိုက္ပဲ  ေရာဂါလကၡဏာ ေပၚေပါက္ၿပီးမွ ဆရာဝန္လာျပရင္ ဘာမွတတ္ႏိုင္ေတာ့မွာမဟုတ္ပါဘူး။ ဘာျဖစ္လို႕လဲဆိုရင္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးဟာ ဦးေႏွာက္ထဲထိ ပ်ံ႕ႏွံ႕သြားလို႕ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေခြး႐ူးေခြးေကာင္းမသိတဲ့အခါ မိမိဘက္က ကာကြယ္ေဆးထိုးထားတာ မမွားပါဘူး။ လက္ရွိအခ်ိန္မွာ ကာကြယ္ေဆးငါးႀကိမ္ (သို႕)သံုးႀကိမ္ ထိုးထားရင္ ေခြး႐ူးေရာဂါကို ကာကြယ္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါတင္မက ကိုက္တဲ့ေခြးကိုလည္း ၁၀ ရက္ခန္႕ ေစာင့္ၾကည့္သင့္ပါတယ္။ 

ေခြးကိုက္ခံရင္ ဘာလုပ္မလဲ။ 

လိုက္နာစရာအခ်က္သံုးခ်က္နဲ႕ ေျပာပါမယ္။

၁။ ေခြးကိုက္ခံရတဲ႕ အနာကို ဆပ္ျပာနဲ႕ စင္ၾကယ္ေအာင္ ေဆးေၾကာပါ။ 

-ေရပိုက္ေခါင္းက စီးဆင္းေနတဲ့ေရဟာ အသင့္ေတာ္ဆံုးပါပဲ။ 

-ေရေဆး ၿပီးရင္ အနာကို ေျခာက္ေသြ႔ေအာင္ သန္႕စင္တဲ႕အဝတ္နဲ႕အသာအယာ ပြတ္တိုက္ေပးပါ။ 

-အနာကို အရက္ျပန္နဲ႕ဂြမ္းသံုးၿပီး ထပ္မံသန္႕စင္ပါ။ 

-အရက္ျပန္ကို ေျခာက္ေသြ႔ေအာင္ထားၿပီး iodine အရည္(Betadine or Septidine) နဲ႕ ေနာက္ဆံုး အဆင့္ေဆးေၾကာပါ။ 

-ေဆးေၾကာထားတဲ့အနာကို သန္႕စင္တဲ့ပတ္တီးနဲ႕ စည္းၿပီး နီးစပ္ရာေဆးခန္းကို သြားေရာက္ျပသပါ။

- ေခြးကိုက္ခံရပါက ဆရာဝန္ထံ  သြားေရာက္ျပသၿပီး တိုင္ပင္ေဆြးေႏြးကာ ကုသမႈခံယူျခင္းဟာ အေကာင္းဆံုးျဖစ္ပါတယ္။

၂။ ဆရာဝန္ဆီေရာက္ပါက ေခြးကိုက္ခံရတဲ႕ အနာနားတဝိုက္ကို လိုအပ္ရင္ ေဆးထိုးေပးပါလိမ့္မယ္။ 

-Anti-rabies Immunogiobulin (RIG)လို႕ေခၚတဲ့ ေျဖေဆးတစ္မ်ိဳးကို ေပးတတ္ၾကပါတယ္။ 

-ဒီေဆးဟာ တစ္ပတ္အတြင္းထိုးေပးရမွာျဖစ္ပါတယ္။ 

-သို႕ေသာ္ ထိုးသင့္၊မထိုးသင္႕ဆရာဝန္ကဆံုးျဖတ္ပါလိမ့္မယ္။ 

-သတိထားရမည္႕အခ်က္မွာ ေခြးကိုက္ခံထားရေသာအနာကို မည္သည့္အခါတြင္မွ ခ်ဳပ္မေပးရပါ။ 

၃။ ေနာက္ဆံုးအခ်က္ကေတာ့ rabies vaccine ေခၚတဲ့ ကာကြယ္ေဆး ထိုးေပးျခင္းပါ။ -Essen method နဲ႕ Zagreb method ဆိုၿပီးႏွစ္မ်ိဳးရွိပါတယ္။ 

-ပံုမွန္အားျဖင္႕ Essen method ငါးႀကိမ္ထိုးနည္းကို အသံုးျပဳၾကၿပီး RIG ေျဖေဆးမရွိတဲ႕အခါ Zagreb method သံုးႀကိမ္ထိုးနည္းကို အသံုးျပဳၾကပါတယ္။ 

-ပါဝင္တဲ႕ေဆးကအတူတူ ျဖစ္ၿပီး လက္ေမာင္းမွာ အသားေဆးထိုး ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ 

-ESSEN Method မွာ ေရာက္ေရာက္ျခင္းတစ္ႀကိမ္၊၃ ရက္မွာ တစ္ႀကိမ္၊ ၇ ရက္မွာ တစ္ႀကိမ္၊ ၁၄ ရက္မွာတစ္ႀကိမ္နဲ႕ ၂၈ ရက္မွာ တစ္ႀကိမ္ စုစုေပါင္း ငါးႀကိမ္ထိုးေပးရပါမယ္။ 

-Zagreb method မွာေရာက္ေရာက္ခ်င္းႏွစ္ေနရာ (ဘယ္လက္ေမာင္းနဲ႕ ညာလက္ေမာင္း)တစ္ၾကိမ္၊ ၇ ရက္မွာ တစ္ႀကိမ္၊ ၂၁ ရက္(သို႕) ၂၈ ရက္မွာ တစ္ႀကိမ္စုစုေပါင္းသံုးႀကိမ္ ထိုးေပးရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ 

(ESSEN 0,3,7,14,28 or Zagreb 0,7,21)

ေဖာ္ျပပါ အခ်က္မ်ားထဲမွ နံပါတ္(၁) အခ်က္ဟာ လူနာ ကိုယ္တိုင္လုပ္ရမွာျဖစ္ၿပီး အေရးအႀကီးဆံုး ျဖစ္ပါတယ္။

ကူးစက္ႏိုင္ေျခမ်ားသူမ်ား(Risk person) ေတြကို pre-exposure vaccine ေခၚတဲ႕ ႀကိဳတင္ကာကြယ္ေဆးထိုးေပးႏိုင္ပါတယ္။ အနည္းဆံုး သံုးႀကိမ္ေပးရမွာ ျဖစ္ၿပီး Zagreb method နဲ႕ ဆင္တူပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းလိုအပ္ရင္လည္း ထိုးေပးႏိုင္ၿပီး ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မိခင္၊ႏို႕တိုက္ မိခင္တို႕ကို လည္း ထိုးေပးႏိုင္ပါတယ္။ တိရစာၦန္ခ်စ္တတ္သူမ်ားဟာ မိမိတို႕ရဲ႕ တိရစာၦန္မ်ားကို ပံုမွန္ကာကြယ္ေဆး ထိုးေပးထားသင့္ပါတယ္။ ေခြးကိုက္ခံရသူရဲ႕ ထက္ဝက္ေက်ာ္ဟာ ကေလးမ်ားျဖစ္တာေၾကာင့္ အထူးဂ႐ုစိုက္ေစခ်င္ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ေရာဂါကာကြယ္ဖို႕အတြက္ ေခြးေလ၊ေခြးလြင့္ ရွင္းလင္းေရးဟာလည္း အေရးႀကီးတဲ႕ အစိတ္အပိုင္းအျဖစ္ အဓိက ပါဝင္ပတ္သက္ေနပါတယ္။ေခြးေလေခြးလြင့္ ရွင္းလင္းေရးလည္း အေရးႀကီးၿပီထင္ပါတယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

၂၄.၈.၁၅