အမ်ိဳးသမီးေတြ သတိထားသင့္တဲ့ အ႐ိုးပြေရာဂါ

အမ်ိဳးသမီးေတြ သတိထားသင့္တဲ့ေရာဂါေတြထဲမွာ အ႐ိုးပြေရာဂါ(osteoporosis)လည္း တခုအပါဝင္ျဖစ္တယ္။အ႐ိုးပြသူဟာ ဘာလကၡဏာမွမျပဘဲ တကယ္အ႐ိုးက်ိဳးတဲ့အခါမ်ိဴးမွသာ သတိထားမိတတ္ၾကတယ္။ တခ်ိဳ႕ေသာလူနာေတြမွာ အ႐ိုးပြၿပီး ေဆြးရာက က်ိဳးမွန္းေတာင္ မသိသူေတြရွိတတ္ပါတယ္။ အ႐ိုးပြတယ္ဆိုတာ အ႐ိုးတြင္းသိပ္သည္းဆနည္းလာၿပီး အ႐ိုးက က်ိဳးလြယ္ထိခိုက္လြယ္လာတဲ့သေဘာမ်ိဳးုျဖစ္တယ္။ 

အ႐ိုးသိပ္သည္းဆဟာ အသက္ (၃၅)ေက်ာ္တာနဲ႔ ေလွ်ာ့နည္းလာတာ သဘာဝျဖစ္တယ္။ အထူးသျဖင့္ ေသြးဆံုးၿပီးစ အမ်ိဳးသမီးေတြပါ။ေယဘုယ်အားျဖင့္ အမ်ဳိးသမီးေတြဟာ အမ်ိဳးသားေတြထက္ ပိုျဖစ္ၿပီး အာရွနဲ႔ ေကာ့ေကးရွန္းလူမ်ိဳးေတြဟာ ပိုျဖစိႏိုင္တယ္။ ေဟာ္မုန္းခ်ိဳ႕တဲ့မႈ (အမ်ိဳးသားေတြမွာ တက္စတိုစတီ႐ုန္း၊ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ အီစတိုဂ်င္ခ်ိဳ႕တဲ့မႈ)ဟာ အ႐ိုးပြေရာဂါနဲ႔ဆက္စပ္ေနပါတယ္။ မ်ိဳး႐ိုး၊ ကယ္စီယမ္နဲ႔ ဗီတာမင္ဒီ ခ်ိဳ႕တဲ့တာ၊ ေဆးလိပ္၊အရက္ အေသာက္မ်ားတာ၊ ေလးဖက္နာအဆစ္ျမစ္ေရာင္ ေရာဂါရွိသူေတြဟာ အ႐ိုးပြေရာဂါျဖစ္လြယ္သူေတြဂျဖစ္တယ္။ ေဆးဝါးေတြေၾကာင့္လည္း  ျဖစ္တတ္တယ္။ ေဆးဝါးေတြထဲမွာ ေသြးက်ဲေဆး(heparin) ၊အတက္ေပ်ာက္ေဆး (phenytoin)၊ စတီးရြိဳက္ေဆးဝါးေတြေၾကာင့္လည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အာဟာရဓာတ္ခ်ိဳ႕တဲ့မႈ၊ ဗီတာမင္ ဒီခ်ိဳ႕တည့္မႈကလည္း အ႐ိုးပြေရာဂါကိုျဖစ္ေစတယ္။

အ႐ိုးတခုဖြဲ႕စည္းဖို႔ ကယ္စီယမ္၊ ဗီတာမင္၊ ကိုလာဂ်င္နဲ႔ ပ႐ိုတင္းဓာတ္ေတြ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ႀကီးထြားစကေလးေတြကို ႏြားႏို႔ေသာက္ခိုင္းတာျဖစ္တယ္။ အ႐ိုးပြေရာဂါရွိတဲ့လူနာတေယာက္ဟာ သာမန္ထိခိုက္မႈေလးတခုကေနေတာင္ အ႐ိုးက်ဳိးႏိုင္ပါတယ္။ တင္ပါးဆံု၊နံ႐ိုး၊ လက္ေကာက္ဝတ္၊ ခါးဆစ္႐ိုးစတာေတြဟာ အ႐ိုးပြေရာဂါေၾကာင့္ အ႐ိုးက်ဳိးႏိုင္တဲ့အစိတ္အပိုင္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

အ႐ိုးပြတဲ့အဆင့္မေရာင္ခင္ oseteopenia ေခၚတဲ့ အ႐ိုးသိပ္သည္းဆနည္းတဲ့အဆင့္တခု ရွိပါေသးတယ္။႐ိုးတြင္းခ်င္ဆီထဲမွာရွိတဲ့ သတၱဳဓာတ္နဲ႔ ပ႐ိုတင္းဓာတ္ ခ်ိဳ႕တဲ့လာရာကေန သိပ္သည္းဆနည္းလာပါတယ္။ ဒီအဆင့္က အ႐ိုးပြတဲ့အဆင့္(osteoporosis) အဆင့္ေလာက္ မဆိုးေသးပါ။အ႐ိုးပြေရာဂါ သိပ္ဆိုးရြားလာရင္ အ႐ိုးေတြက ကၽြတ္ဆတ္လာတယ္။ အခန္႔မသင့္ရင္ ေခ်ာင္းဆိုး၊ ခါးကိုင္းတာမ်ိဳးကေနေတာင္ အ႐ိုးက်ိဳးႏိုင္ပါတယ္။  ဒါကို stress fracture ေခၚပါတယ္။ 

ခါး႐ိုးဆစ္အ႐ိုးပြရာကေန က်ိဳးတဲ့သူေတြဟာ ခါးေနာက္ပိုင္းကေန ေဘးႏွစ္ဖက္မွာ နာက်င္ေနတတ္တယ္။ အသက္ႀကီးရင့္သူေတြမွာ ခါးနာတာ၊ တျဖည္းျဖည္း ခါးကိုင္းလာတာရွိရင္ အ႐ိုးပြ၊အ႐ိုးေဆြးေရာဂါကို သတိျပဳသင့္ပါတယ္။ အသက္(၆၀)ေက်ာ္ေတြ အ႐ိုးက်ိဳးျခင္းရဲ႕ အဓိကအေၾကာငိးရင္းက အ႐ိုးပြေရာဂါေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္။ ေလ့လာမႈေတြအရ အသက္(၈၀)ေက်ာ္ ဆယ္ေယာက္မွာ ၇ ေယာက္က အ႐ိုးပြေရာဂါျဖစ္ေနတာ ေတြ႕ရတယ္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ ၂၀၁၀ ခုႏွစ္ စစ္တမ္းေတြအရ အမ်ိဳးသမီးဦးေရ (၈)သန္းခန္႔ဟာ အ႐ိုးပြေရာဂါရွိၿပီး အမ်ိဳးသားဦးေရ (၂)သန္းခန္႔ထိရွိတယ္။ အ႐ိုးပြေရာဂါရွိေနသူဟာ လကၡဏာျပတာမရွိဘဲ bone scan ႐ိုက္ၾကည့္မွသာ သိႏိုင္ပါတယ္။

အ႐ိုးပြေရာဂါ ျဖစ္၊မျဖစ္ကို risk factor အခ်က္အလက္ေတြနဲ႔ ခန္႔မွန္းတြက္ခ်က္ႏိုင္ပါတယ္။ တြက္တဲ့အခါ FRAX သို႔ QFracture နည္းေတြနဲ႔ တြက္ၿပီး ျဖစိႏိုင္ေခ်မ်ားတဲ့သူေတြကို DEXA scan(dual-energy X-ray absorptiometry)႐ိုက္ၾကည့္ရတယ္။ DEXA ဆိုတာ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ X ray နဲ႔ အ႐ိုးသိပ္သည္းဆ စမ္းတဲ့နည္းျဖစ္ပါတယ္။ အ႐ိုးပြေရာဂါ ရွာေဖြဖို႔ DEXA နည္းကို အမ်ားဆံုးအသံုးျပဳၾကတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဖေနာင့္ကို အက္ထြာေဆာင္း႐ိုက္ၿပီး အ႐ိုးသိပ္သည္းဆ စမ္းသပ္စစ္ေဆးႏိုင္တယ္။

အ႐ိုးပြေရာဂါကုတဲ့အခါ Bisphosphonates ေဆးဝါးေတြကို အဓိကအသံုးျပဳၾကတယ္။ Alendronate (Fosamax)၊Risedronate (Actonel)၊ Ibandronate (Boniva)၊ Zoledronic acid (Reclast) ေတြက အသံုးမ်ားဆံုးျဖစ္တယ္။ အမ်ိဳးသမီး ေသြးဆံုးရာက အ႐ိုးပြသူေတြမွာ အီစတိုဂ်င္ေဟာ္မုန္းလည္း ေပးတယ္။ ေဟာ္မုန္းေဆးတိုင္း ေဘးထြက္ရွိလု႔္ဂ႐ုစိုက္ရမယ္။ အဲဒီေနရာမွာ ေဟာ္မုန္းနဲ႔ဆင္တူတဲ့ အ႐ိုးပြေပ်ာက္ေဆး raloxifene ကို အသံုးျပဳၾကတယ္။ ေနာက္ေပၚေဆးထဲမွာ အ႐ိုးပြ၊အ႐ိုးက်ိဳးျဖင္းကို ကာကြယ္ႏိုင္တဲ့ Denosumab ေဆးက နာမည္ႀကီးတယ္။ အားသာခ်က္က ေက်ာက္ကပ္မေကာင္းသူေတြမွာလည္း သံုးစြဲႏိုင္တယ္။

အ႐ိုးပြေရာဂါအလြန္အကၽြံဆိုးသူေတြမွာ Teriparatide ကို ေပးႏိုင္တယ္။ အ႐ိုးဆဲလ္သစ္ေတြ အလ်င္အျမန္ ျပန္ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေသြးတြင္း ကယ္စီယမ္ဓာတ္ပ္ုလွ်ံႏိုင္တယ္။အ႐္ုးပြေရာဂါအတြက္ ေနာက္ဆံုးေပၚေဆးဝါးကAbaloparatide ျဖစ္တယ္။ Teriparatide နဲ႔ အာနိသင္တူၿပီး ေသြးတြင္းကယ္စီယမ္ကို ထိန္းသိမ္းေပးႏိုင္တယ္။Bisphosphonates နဲ႔ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးက ရင္ပူတာ၊ အစာအိမ္နာတာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ေဘးထြက္ေလွ်ာ့နည္းေစဖို႔Bisphosphonates ေသာက္တဲ့အခါ အစာမရွိခင္ ေရမ်ားမ်ားနဲ႔ေသာက္ရမယ္။ ေဆးက အစာမ်ိဳႁပြန္ အထက္ဆန္တက္တာ မရွိေအာင္ ေဆးေသာက္ၿပီး တနာရီအတြင္း လွဲအိပ္တာ၊ အစားစားတာမ်ိဳး မလုပ္ဖို႔ ႀကိဳတင္သတိေပးရတယ္။ ေယဘုယ် ၁၀ႏွစ္ထိ စိတိခ်လက္ခ် ေသာက္ႏိုင္တယ္။ Bisphosphonates ရဲ႕ အားသာခ်က္က ေဆးရပ္ၿပီးရင္ေတာင္ အ႐ိုးတြင္းမွာ ေဆးအာနိသင္က်န္ေနႏိုငိတာျဖစိပါတယ္။ ေသာက္ေဆးေသာက္ဖို႔ အဆင္မေျပတဲ့အခါzoledronic acid( တႏွစ္တႀကိမ္) နဲ႔ ibandronate (သံုးလတႀကိမ္) ေဆးကို IV လိုင္း အေၾကာတြင္းထိုးထည့္ၿပီး သံုးႏိုင္ပါတယ္။

အမ်ိဳးသား၊အမ်ိဳးသမီးတိုင္း အသက္(၁၈)နဲ႔ (၅၀)ၾကား အရြယ္ေတြမွာ ကယ္စီယမ္ 1000 mg ေလာက္ ေန႔စဥ္လိုအပ္ပါတယ္။ အသက္(၅၀)ေက်ာ္ အမ်ိဳးသမီးတေယာက္ဟာ ကယ္စီယမ္ 1200mg ေလာက္ထိ လိုအပ္တယ္။ ကယ္စီယမ္မ်ားေအာင္ ႏို႔နဲ႔ ႏို႔ထြက္ပစၥည္း၊ စိမ္းတဲ့အရြက္၊ ေဆာ္လမြန္ငါး၊တူနာငါး၊တို႔ဖူး၊အေစ့အဆန္ စတာေတြ ေန႔စဥ္စားေပးသင့္တယ္။ ႐ိုး႐ိုးႏြားႏို႔တခြက္မွာ ကယ္စီယမ္ 300 mg ေလာက္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ တရက္ကို ႏြားႏို႔ ၂-၃ ခြက္ထိ ေသာက္ပါ။ မနက္စာစားတဲ့အခါ အုတ္ဂ်ံဳထည့္စားပါ။ အကယ္၍ အစားအေသာက္က ကယ္စီယမ္ မလံုေလာက္ရင္ calcium ေဆးဝါးေတြ မွီဝဲသင့္တယ္။ vitamin D က ကယ္စီယမ္စုပ္ယူမႈကို အားေပးႏိုင္တယ္။ကယ္စီယမ္ျဖည့္စြက္ေဆးထဲမွာ vitamin D ထည့္ေသာက္ျခင္းဟာ calcium ရဲ႕ စုပ္ယူမႈကို ၃၀-၄၀%ထိ ေကာင္းေစတယ္။ေန႔စဥ္ vitamin D 600-800IU ေလာက္ လိုအပ္ပါတယ္။  ဗီတာမင္ဒီကို ေနေရာင္ကေနလည္း ဖြဲ႕စည္းရရွိႏိုင္တယ္။

အ႐ိုးပြေရာဂါရသူေတြဘာစားသင့္လဲ

ေယဘုယ် ကယ္ဆီယမ္နဲ႔ မဂၢနီစီယမ္ဓာတ္ႂကြယ္ဝတဲ့ ပဲသီး၊ ပဲေတာင့္ရွည္၊ ပဲအမ်ိဳးမ်ိဳး စားသင့္တယ္။ သတိျပဳရမွာက ပဲသီးမွာ phytates ဆိုတဲ့ဓာတ္တမ်ိဳးပါၿပီး အဲသည္ဓာတ္က ကယ္စီယမ္စုပ္ယူမႈက္ု ဟန္႔တားႏိုင္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္phytatesဓာတ္က္ု ေလွ်ာ့ခ်ဖို႔ ပဲသီးက္ု ေရထဲမွာ နာရီေပါင္းမ်ားစြာ စိမ္ၿပီးမွ ခ်က္စားသင့္ပါတယ္။ ေနာက္တခ်က္က အသား၊ငါးမ်ားမ်ား စားေပးသင့္တယ္။ပဲႏို႔၊ႏြားႏို႔၊ ဒိန္ခ်ဥိ၊ ခ်ီးစ္၊ ေပါင္မုန္႔၊ အေစ့အဆန္၊ ပင္လယ္စာ စတာေတြစားပါ။

အ႐ိုးပြသူကို စိမ္းတဲ့အရြက္ေတြ အလြန္အကၽြံစားခိုင္းတာမ်ိဳး သတိျပဳပါ။ ဟင္းႏုႏြယ္၊ ပန္းမုန္လာစိမ္းစတာေတြကoxalate ဓာတ္မ်ားတဲ့အတြက္ ကယ္စီယမ္စုပ္ယူမႈကို တားဆီးႏိုင္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ စိမ္းတဲ့အရြက္ေတြ အလြန္အကၽြံမစားပါနဲ႔။ အရက္၊ေကာ္ဖီ၊လက္ဖက္ရည္၊အငန္ စတာေတြက ကယ္စီယမ္စုပ္ယူမႈကို တားဆီးတာေၾကာင့္ အ႐ိုးပြလြယ္၊က်ဳိးလြယ္ျဖစိႏိုင္တယ္။

အ႐ိုးပြေရာဂါကာကြယ္ဖို႔ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပါ။  လမ္းေလွ်ာက္၊ ႀကိဳးခုန္တာကလည္း အ႐္ုးေတြကို က်န္းမာသန္စြမ္းေစတယ္။ စက္ဘီးစီး၊ေရကူးျခင္းဟာ ႏွလံုးက်န္းမာေရးအတြက္ ေကာင္းေပမယ့္ အ႐ိုးအတြက္ေတာ့ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈနည္းပါတယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

၃.၁၁.၁၈