အေရျပားေအာက္ထား၍ ကိုယ္ဝန္တားျခင္း

အမ်ိဳးသမီးေတြ သံုးစြဲၾကတဲ့ တားနည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးအနက္ သံုးစြဲသူေတြစိတ္ခ်ရျပီး အလုပ္ရႈပ္သက္သာတဲ့ တားနည္းတမ်ိဳးက implanonေခၚတဲ့ အေရျပားေအာက္မွာထည့္ရတဲ့ တားေဆးေခ်ာင္းေလးျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္အခ်ရဆံုး တားနည္းေတြထဲက တခုလည္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီတားနည္းက ၉၉ရာခိုင္ႏႈန္းမက စိတ္ခ်ရတယ္။ ကေလးရနိုင္ေခ်က လူ၁၀၀၀မွာ ၁ေယာက္ထက္နည္းတယ္။ သံုးနွစ္အတြင္းကေလးရနိုင္ေခ်ေလ့လာၾကည့္တဲ့အခါ လူ၃၀၀၀မွာ တစ္ေယာက္သာ ရွိတယ္။ implanonဆိုတာအမွန္ေတာ့ progestogenေဟာ္မုန္း တမ်ိဳးထဲပါဝင္တဲ့ တားေဆးမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ implanon အေခ်ာင္းကို ethylene vinylacetate copolymerနဲ႕ျပဳလုပ္ထားတယ္။ implanon ထဲမွာ etonogestrel 68mgကို ထည့္သြင္းထားတယ္။တားနည္းေတြထဲမွာ အလုပ္ရႈပ္သက္သာတဲ့နည္း တခုျဖစ္လို႕ လူၾကိဳက္မ်ားတယ္။ ၃လခံထိုးေဆးထက္သာတာက long-acting reversible contraception ၾကာရွည္ခံျပီး ျပန္ထုတ္လုိက္ရင္ ခ်က္ခ်င္းကိုယ္ဝန္ျပန္ရနိုင္တယ္။ ေလ့လာမႈတခ်ိဳ႕က IUCDသားအိမ္တြင္းပစၥည္းထည့္ျခင္း၊IUSနဲ႕ sterilisation သားေၾကာျဖတ္ျခင္း တို႕ထက္ ပိုစိတ္ခ်ရတာလို႕ ဆုိပါတယ္။

Implanon ဆိုတာ

progestogenေဟာ္မုန္း ထည့္ထားတဲ့ ျပြန္ေခ်ာင္းေသးေသးေလးျဖစ္ ပါတယ္။ ေကြးနိုင္ဆန္႕နိုင္ျပီး အရြယ္အစား 4cm(တလက္မခြဲ) ေလာက္သာ ရွိတယ္။ လက္ေမာင္းအတြင္းဖက္ အေရျပားေအာက္မွာ ထံုေဆးေပးျပီး ထည့္ေပးရတယ္။ ထည့္ျပီးတာနဲ႕ progestogenေဟာ္မုန္းကို နည္းနည္းခ်င္းစီ စထုတ္ေပးတယ္။ အာနိသင္က မ်ိဳးဥမေၾကြေအာင္ တားဆီးေပးတယ္။ သားအိမ္ဝမွာ အက်ိအခၽြဲမ်ားေစတယ္။သုတ္ေကာင္(sperm)မဝင္ေရာက္ေအာင္ လုပ္ေပးတာျဖစ္ပါတယ္။ သားအိမ္အတြင္းနံရံကိုလည္း ပါးလႊာေစတယ္။တနည္းအားျဖင့္ သေႏၶသားက ပါးတဲ့နံရံမွာ မတြယ္ကပ္နိုင္ေအာင္ ကာကြယ္ေပးတယ္။

အားသာခ်က္

-တားေဆးနည္းထဲမွာ စိတ္အခ်ရဆံုးျဖစ္ပါတယ္။

-တခါထည့္ထားရင္ သံုးနွစ္ခံတယ္။

-နို႕တိုက္မိခင္ေတြလည္း အသံုးျပဳနိုင္တယ္။

-ရာသီေသြးအဆင္းမ်ားသူေတြနဲ႕ သင့္ေတာ္တယ္။

-အီစတိုဂ်င္ေဟာ္မုန္း မပါဝင္လို႕ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးပိုနည္းတယ္။

-အေရျပား ေအာက္ထည့္ျပီးတာနဲ႕ အာနိသင္ခ်က္ခ်င္းရလာတယ္။

-ျပန္ထုတ္ျပီးတာနဲ႕ ကေလးျပန္ရနိုင္တယ္။

-အမ်ားစုဟာ ၁လခြဲအတြင္း မ်ိဳးဥျပန္ေၾကြတယ္။

အားနည္းခ်က္

-သံုးစမွာ ရာသီမမွန္တာ၊တစက္စက္ဆင္းတာ ရွိနိုင္တယ္။

-သံုးစြဲသူ အမ်ိဳးသမီး၅ေယာက္မွာ ၁ေယာက္ဟာ ရာသီထိန္တာ ရွိမယ္။

-implantထည့္တဲ့ေနရာက နာေန၊ေရာင္ေနနိုင္တယ္။

-ပိုဆိုးတာက ဝလာနိုင္တယ္။

-ဝက္ျခံေပါက္တာ၊ေခါင္းကိုက္တာရွိနိုင္တယ္။

-ရင္သားတင္းနာတာ၊စိတ္မူေျပာင္းတာ ျဖစ္နိုင္တယ္။

-သားဥအိမ္မွာ အိတ္ေသးေလးေတြ ျဖစ္တတ္တယ္။

-လိင္မွတဆင့္ကူးစက္တတ္တဲ့ေရာဂါေတြကို ကာကြယ္မေပးနိုင္ဘူး။

ထည့္နည္းအဆင့္ဆင့္

ကိုယ္ဝန္တားေဆးေခ်ာင္းထည့္ဖို႕ မိနစ္ပိုင္းသာၾကာတယ္။ implannonကို အေပၚလက္ေမာင္းရဲ႕အတြင္းဖက္ေနရာ(bicepနဲ႕ triceps ၾကြက္သားၾကား)မွာ ထည့္ေပးရတယ္။ အရင္ဆုံုး ထည့္မယ့္ လက္ေမာင္းေနရာမွာ ပိုးသတ္ေပးရတယ္။ ျပီးရင္ ထံုေဆးသံုးမယ္။ လက္ေမာင္းအတြင္းဖက္ လက္ေတာင္ဆစ္အေပၚဖက္ 8-10cmေလာက္မွာ အမွတ္ေပးထားရတယ္။ အမွတ္ေပးထားတဲ့ေနရာမွာ implanonတပ္ထားတဲ့ applicatorကို အေရျပားေအာက္ အပ္အဆံုးထိဝင္ေအာင္ ထိုးသြင္းေပးရတယ္။ ျပီးရင္ applicatorရဲ႕ အေပၚဖက္မွာ ရွိတဲ့ obturator supportကို ဖိျပီး လက္ကိုင္ကို unlockျဖစ္ေအာင္လုပ္ပါ။ obturatorကို ၉၀ဒီဂရီ လွည္႕ျပီး ဖြင့္ေပးရတယ္။ ျပီးရင္ လက္တဖက္နဲ႕ obturatorကို fixျဖစ္ေအာင္ ထိန္းျပီး cannula ရွိတဲ့အပိုင္း ရိုးတံကို အျခားလက္တဖက္နဲ႕ ျဖည္းျဖည္းခ်င္းျပန္နုတ္ေပးရတယ္။ နုတ္ေနစဥ္ လက္ေမာင္းထဲမွာ အေခ်ာင္းငယ္ရွိ၊မရွိတခါတည္း စစ္ေပးရတယ္။ ေကာင္းတာက လူနာကိုပါ တခါတည္း စပ္သပ္ခိုင္းတယ္။ ျပီးရင္ ထည့္ထားတဲ့အေရျပားကို sterile gauzeနဲ႕ဖံုးထားေပးျပီး ပတ္တီးစည္းေပးထားရတယ္။ အေရာင္သက္သာေအာင္ elastic bandageကို သံုးနိုင္တယ္။ ထည့္ျပီးစ ၁-၂ရက္ နာေန၊ေရာင္ေနနိုင္တယ္။ သိပ္မၾကာခင္ သက္သာသြားမယ္။ ေနာက္ပိုင္းထည့္မွန္း မသိေတာ့ဘူး။ ၃-၄ရက္ေနရင္ ပတ္တီးျဖည္ထားနိုင္တယ္။

ဘယ္အခ်ိန္ထည့္မလဲ

Implanonကို ရာသီေပၚျပီး ၅ရက္အတြင္း ထည့္ေပးနိုင္တယ္။ ရာသီ ၅ရက္ေနာက္ပိုင္းထည့္ရင္ အကာအကြယ္တားနည္းတခုခုကို တစ္ပတ္ေလာက္ သံုးေပးသင့္တယ္။ ကေလးေမြးျပီး ၃ပတ္ကစျပီး ထည့္လို႕ရတယ္။

ကိုယ္ဝန္ပ်က္ျပီးရင္ ခ်က္ခ်င္းထည့္ေပးနိုင္တယ္။ ေလ့လာမႈေတြအရ လူ၁၀ေယာက္မွာ ၁ေယာက္ဟာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေၾကာင့္ implant ဆက္မသံုးၾကေတာ့ဘူး။ အဓိက ဆိုးက်ိဳးက ရာသီေသြးလံုးဝမေပၚပဲ ထိန္သြားနိုင္တယ္။ ေဆးေခ်ာင္းထည့္စ တနွစ္အတြင္း ရာသီမမွန္တာ ရွိနိုင္တယ္။ဝိတ္တက္လာနုိင္တယ္။ အမ်ိဳးသမီးလူနာ ၉၄၂ေယာက္ကို ေလ့လာၾကည့္တဲ့အခါ ၁၁.၁ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ ရာသီေသြးဆင္းခ်ိန္ေျပာင္းလဲသြား၊ရာသီထိန္သြားလို႕ ဆက္လက္မသံုးစြဲၾကေတာ့ဘူး။ ၂.၃ရာခုိင္ႏႈန္းဟာ ဝိတ္တက္လာလို႕ ဆက္သံုးဖို႕ ျငင္းပယ္ၾကတယ္။ဒါ့ျပင္ Implanonသံုးေနစဥ္ ကိုယ္ဝန္ရလာရင္ ectopic pregnancy (သားအိမ္ျပင္ပ သေႏၶတည္) တာမ်ိဳး ျဖစ္နိုင္တယ္။

ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး

-ပ်ိဳ႕ခ်င္၊အန္ခ်င္ျဖစ္ျခင္း

-ရင္သားတင္းျခင္း

-ေခါင္းမူး၊ေခါင္းကိုက္ျဖစ္ျခင္း

-ဝက္ျခံထြက္ျခင္း

-ဆံပင္ကၽြတ္ျခင္း

-ၾကားရက္ ေသြးတစက္စက္ဆင္းျခင္း

-ထည့္တဲ့ေနရာ ထံုက်င္၊ကိုက္ခဲ၊ပိုးဝင္ျခင္း

မသံုးစြဲသင့္သူမ်ား

-အေၾကာင္းမဲ့ ေမြးလမ္းေၾကာင္း ေသြးဆင္းေနသူ၊

-အရင္က ေသြးေၾကာ၊ေသြးခဲပိတ္ ေရာဂါအခံရွိသူ၊

-အသည္းေရာဂါရွိသူ၊

-SLE ခုခံအားေရာဂါရွိသူ၊

-ရင္သားကင္ဆာမ်ိဳးရိုးရွိသူမွာ မသံုးစြဲသင့္ဘူး။

တီဘီေဆး၊အိတ္အိုင္ဗြီေဆး၊အတက္ေပ်ာက္ေဆး၊St John's wort လို enzyme inducing drug သံုးစြဲေနသူေတြမွာ အထူးဂရုျပဳရတယ္။ မေသခ်ာရင္ ကြန္ဒံုးလို အကာအကြယ္ပစၥည္းထည့္သံုးေပးသင့္တယ္။ ေကာင္းတာက တျခားနည္းတမ်ိဳးမ်ိဳး ေျပာင္းလဲသံုးစြဲသင့္တယ္။ ခြဲစိတ္ဖို႕လိုအပ္သူေတြမွာ ဆရာဝန္ကုိ ၾကိဳတင္ အသိေပးထားသင့္တယ္။ ပံုမွန္အားျဖင့္ ထုတ္ဖို႕မလိုအပ္ပါဘူး။

Implant သီအိုရီ ဘယ္ကစသနည္း

အေရျပားေအာက္ထားျပီး ကိုယ္ဝန္တားနိုင္မယ့္ implantနည္းကို စီလီကြန္ေပၚကာစ ၁၉၄၀ေလာက္ကတည္းက စတင္ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ၾကတယ္။၁၉၆၆မွာ Dziuk and Cook က ေဟာ္မုန္းထြက္ေစမယ့္ သေႏၶတားေဆးေခ်ာင္းသီအိုရီကို  ေဖာ္ျပခဲ့ၾကတယ္။အဲဒီေနာက္ပိုင္းမွာ norplantေခၚတဲ့ အေခ်ာင္း(၆)ေခ်ာင္းပါ ပထမဆံုးသေႏၶတားေဆးေခ်ာင္းေတြ ေပၚေပါက္လာတယ္။ နိုင္ငံတကာမွာ ၁၉၈၃ကတည္းက စတင္သံုးစြဲခဲ့ျပီး ယူေကနဲ႕အေမရိကားေစ်းကြက္ကို ၁၉၉၃မွာ ေရာက္တယ္။၂၀၀၂မွာ အေမရိကားေစ်းကြက္က ျပန္လည္ရုတ္သိမ္းခဲ့တယ္။ Norplant ျပီးတဲ့ေနာက္မွာ စီလီကြန္ေခ်ာင္းနွစ္ခုပါတဲ့ Jadelle (Norplant II)ဆိုတာ ထပ္ေပၚလာျပန္တယ္။ levonorgestrelေဟာ္မုန္း ကိုထည့္ထားတယ္။ အာရွနဲ႕ အာဖရိကမွာ အဓိကသံုးစြဲခဲ့ၾကတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးပိုနည္းနိုင္မယ့္ etonogestrelေဟာ္မုန္းပါဝင္တဲ့ တားေဆးေခ်ာင္းကို သံုးလာၾကတယ္။ Implanonကို အင္ဒိုနီးရွားမွာ ၁၉၉၈ခုနွစ္မွာ စတင္သံုးစြဲခဲ့တယ္။ ၂၀၀၃မွာ နိုင္ငံေပါင္း ၆၀ေက်ာ္ လက္ခံသံုးစြဲလာၾကတယ္။၂၀၀၆ေရာက္မွ အေမရိကားမွာလည္း လက္ခံသံုးစြဲလာခဲ့တယ္။ ဒါေပမယ့္ ၂၀၁၂ဇန္နဝါရီကစျပီး အေမရိကားမွာ implanonကို ေစ်းကြက္မတင္သြင္းေတာ့ဘူး။ implanonေနရာမွာ ထည့္ရ ပိုမိုလြယ္ကူလာတဲ့ nexplanon ကိုသာ သံုးစြဲေတာ့တယ္။ အားသာခ်က္က nexplanon ေၾကာင့္ ထည့္ရတာပိုမိုလြယ္ကူလာျပီး ေနရာတက်ပိုျဖစ္နိုင္တယ္။ အမွန္ေတာ့ နွစ္မ်ိဳးလံုးမွာ ပါဝင္တဲ့ေဟာ္မုန္းခ်င္းက အတူတူပါပဲ။ ပိုလာတာက nexpalnonရဲ႕အလယ္အူတိုင္မွာ barium sulfate 15 mg ပါဝင္တဲ့ သတၱဳတမ်ိဳးကို ထည့္သြင္းထားတယ္။ bariumပါဝင္လို႕ ရွိတဲ့ေနရာကို X-rayဓာတ္္မွန္ရိုက္ျပီး အလြယ္တကူသိရွိနိုင္တယ္။ဒါ့ျပင္ barium sulfateက လူကိုဒုကၡမေပးလို႕ စိုးရိမ္ဖို႕မလိုအပ္ပါဘူး။ တျခားနိုင္ငံေတြမွာေတာ့ implanonကို ဆက္လက္သံုးစြဲေနၾကဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ လက္ရွိကမာၻမွာေတာ့ အမ်ိဳးသမီးေပါင္း ၁၁သန္းေက်ာ္ဟာ အေရျပားေအာက္ထည့္ရတဲ့ ကိုယ္ဝန္တားနည္းကို လက္ခံသံုးစြဲေနၾကတာ ေတြ႕ရပါတယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

Health Care Journal(16.5.14)