ဂ်ပန္ေတြစခဲ့တဲ့ ဦးေနွာက္ေရာင္ျခင္း

ဂ်ပန္ဦးေနွာက္ေရာင္ကာကြယ္ေဆးအေၾကာင္း ေမးတတ္ၾကတဲ့ လူနာေတြရွိတာေၾကာင့္ Japanese encephalitis အေၾကာင္း ေဖာ္ျပေပးပါမယ္။

                             

ကာကြယ္ေဆးအေၾကာင္းမေျပာခင္ ဂ်ပန္ဦးေနွာက္ေရာင္ျခင္း အေၾကာင္းကို စတင္ေျပာပါမယ္။

 ဂ်ပန္ဦးေနွာက္ေရာင္ ေရာဂါဟာ Japanese encephalitis virus တမ်ိဳးေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ျဖစ္ေစတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ဟာ flavivirus မ်ိဳးႏြယ္စု ဗိုင္းရပ္စ္ထဲမွာ ပါဝင္ပါတယ္။single-stranded RNA ဗိုင္းရပ္စ္မ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ အာရွေဒသေတြ(အထူးသျဖင့္ အာရွအေရွ႕စြန္းေဒသ၊အေရွ႕ေတာင္အာရွ နဲ႕ အေနာက္ပိုင္း ပစိဖိတ္ေဒသေတြ)မွာ အဓိကေတြ႕ရပါတယ္။ကမာၻတဝွမ္း တနွစ္ကို လူသံုးေသာင္းမွ ငါးေသာင္းထိ ကူးစက္ခံရျပီး ေသႏႈန္းက ၁၀မွ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္
ရွိပါတယ္။အရင္ေခတ္ေတြက ေသႏႈန္းပိုမိုျမင့္မားၾကတယ္။ျမိဳ႕ထက္ ရြံ႕ႏြံထူထပ္တဲ့ ေတာမွာ ပိုမိုအျဖစ္မ်ားတယ္။ငွက္၊ဝက္စတဲ့ တိရိစာၦန္ေတြက ေရာဂါပိုးသယ္ေဆာင္ၾကတယ္။ေရာဂါပိုးသယ္ေဆာင္တဲ့ တိရိစာၦန္ေတြကို culex မ်ိဳးႏြယ္စု ျခင္ကိုက္ျခင္းေၾကာင့္ ေရာဂါပိုး ပ်ံ႔နွံ႔ေစတယ္။ကူးစက္ခံရတဲ့ျခင္က လူေတြကို ကိုက္တဲ့အခါ ေရာဂါပိုးက လူေတြဆီပ်ံ႕နွံ႔ေစပါတယ္။ ဒီဗိုင္းရပ္စ္ပိုးဟာ လူ လူခ်င္းမကူးစက္တတ္လို႕ သီးသန္႕ခြဲေနတာမ်ိဳးလုပ္ဖို႕ မလိုအပ္ပါဘူး။ေတာနယ္မွာရွိတဲ့ စပါးခင္းေတြ၊ဝက္ျခံေတြဟာ ျခင္ေပါက္ဖြားလြယ္တဲ့ ေနရာေတြျဖစ္တာေၾကာင့္ အျဖစ္မ်ားၾကတယ္။ဒီလိုေဒသေတြမွာ ကေလးငယ္ေတြဦးေနွာက္ေရာင္ျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းရင္းဟာ ဂ်ပန္ဦးေနွာက္ေရာင္ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္လို႕ ဆိုပါတယ္။ 

၁၈၇၀ ခန္႕က ဂ်ပန္နိုင္ငံမွာ စတင္ေတြ႕ရွိခဲ့လို႕ Japanese encephalitis ဂ်ပန္ဦးေနွာက္ေရာင္ ေရာဂါလို႕ ေခၚတြင္ခဲ့ပါတယ္။အာရွေဒသေတြမွာ အေတြ႔မ်ားေပမယ့္ အေနာက္တိုင္းဥေရာပ၊အေမရိကားတို႕မွာ မရွိသေလာက္ရွားတယ္။ အာရွေဒသေတြမွာ ဖြံ႕ျဖိဳးျပီးနိုင္ငံ(ဂ်ပန္၊တရုတ္၊ကိုရီးယား)ေတြမွာ ကာကြယ္ေဆးေတြေၾကာင့္ မရွိသေလာက္ရွားပါးျပီး ထိန္းခ်ဳပ္ထားနိုင္တယ္လို႕ဆိုတယ္။ 

၂၀၁၀ သတင္းတပုဒ္အရ အိမ္နီးခ်င္း ထိုင္းနိုင္ငံမွာကို ေကာင္းေကာင္းထိန္းခ်ဳပ္နိုင္ျပီလို႕ သိရပါတယ္။ အိႏၵိယနိုင္ငံေတာင္ပိုင္းနဲ႕ ေျမာက္ပိုင္းေတြမွာ ယခုထက္တိုင္ အျဖစ္မ်ားဆဲေရာဂါတစ္မ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ခ်မ္းသာသူ အမ်ားစုေနထိုင္တဲ့ အိႏိၵယနိုင္ငံ ပန္ဂ်ပ္ျပည္နယ္မွာေတာ့ မရွိသေလာက္ရွားပါးသြားျပီလို႕ ဆိုပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ခ်မ္းသာတဲ့ ေနရာေဒသေတြမွာ အျဖစ္နည္းတယ္လို႕ေယဘုယ် ေကာက္ခ်က္ဆြဲနိုင္ပါတယ္။ 

လက္ရွိ အာဆီယံေဒသအမ်ားစုဟာ ဂ်ပန္ဦးေနွာက္ေရာင္ အျဖစ္မ်ားဆံုးေဒသေတြျဖစ္တာေၾကာင့္ ေနာက္ပိုင္း အာဆီယံဦးေနွာက္ေရာင္ ေရာဂါလို႕ ေျပာင္းလဲေခၚေဝၚရမယ့္ပံု ရွိေနပါတယ္။ျမန္မာနိုင္ငံမွာ မိုးမ်ား၊ရႊံ႕ထူ၊ျခင္ေပါက္ဖြားနိုင္တဲ့ ေမလမွ ေအာက္တိုဘာလထိ အေတြ႕မ်ားၾကတယ္။ တခ်ိဳ႕နိုင္ငံေတြမွာ တနွစ္ပတ္လံုးျဖစ္ၾကတယ္။အေမွာင္ၾကိဳက္တဲ့ culex ျခင္ေၾကာင့္ ကေလးငယ္ေတြ ေမွာင္ရီပ်ိဳးစအခ်ိန္မွ မနက္ေဝလီေဝလင္းခ်ိန္ထိ ျခင္မကိုက္ေအာင္ သတိထားသင့္တယ္။ 

အသက္၁၅နွစ္ေအာက္ ကေလးငယ္ေတြမွာ အမ်ားအားျဖင့္ ေရာဂါလကၡဏာျပသၾကတယ္။

အသက္ၾကီးသူေတြဟာ ေရာဂါလကၡဏာမျပသပဲ သူ႕ဘာသာျပန္ေကာင္းသြားတယ္။လူအေယာက္ သံုးရာမွာ တေယာက္သာ ျဖစ္ေပၚတတ္တယ္။အသက္ငယ္ေလ ေရာဂါပိုျပင္းေလျဖစ္လို႕ မိဘမ်ားအထူးသတိထားသင့္တယ္။

 ျခင္ကိုက္ခံရျပီး ၅-၁၅ရက္အတြင္း ေရာဂါလကၡဏာ စတင္ျပသတယ္။ ေငြ႕ေငြ႕ဖ်ားတာ၊ အျပင္းဖ်ားတာ နွစ္မ်ိဳးလံုးျဖစ္နိုင္တယ္။မခံမရပ္နုိင္ေခါင္းကိုက္တာ၊ ဂုတ္ေၾကာတင္းတာ၊ပ်ိဳ႕တာ၊အန္တာ ရွိမယ္။ကိုယ္တျခမ္းအေၾကာေသတာ၊လမ္းေလ်ာက္ပံုမမွန္တာ၊စကားေျပာပံုမမွန္တာ ျဖစ္နိုင္တယ္။ ကေလးသိပ္ငယ္ရင္ ငယ္ထိပ္ေဖာင္းတာ၊ ဇက္ခိုင္တာ၊တက္တာ မ်ိဳးေတြျဖစ္တတ္တယ္။ေရာဂါလကၡဏာခံစားရသူရဲ႕ ၃၀ရာခိုင္ႏႈန္းက ဦးေနွာက္ထိခိုက္ျပီး ရာသက္ပန္အေၾကာေသတာ၊စကားေျပာပံုမမွန္တာမ်ိဳးေတြ ျဖစ္တတ္ၾကတယ္။ ေရာဂါပိုးသယ္ေဆာင္တဲ့ တိရိစာၦန္ေတြမွာေတာ့ ျမံဳတာ၊ကိုယ္ဝန္ပ်က္က်တာမ်ိဳးေတြ ျဖစ္တတ္ၾကတယ္။

 ဂ်ပန္ဦးေနွာက္ေရာင္ေရာဂါဟုတ္မဟုတ္သိဖို႕ ေသြးေဖာက္စစ္၊ ခါးရိုးဆစ္ရည္ေဖာက္စစ္ျပီးသိရွိနိုင္တယ္။ အရည္ထဲမွာ အန္တီေဘာ္ဒီ JEV specific Ig-M စစ္ေဆးျပီး သိရွိရတယ္။

ခါးရိုးဆစ္ရည္ထဲမွာ ကူးစက္ခံရျပီး အနည္းဆံုး ၄ရက္ေနမွ သိရွိရတယ္။ ေသြးရည္ၾကည္ထဲမွာ အနည္းဆံုး တပတ္ေနမွ ေတြ႕ရွိရတယ္။ 

ေရာဂါေသခ်ာျပီဆိုတာနဲ႕ ကုသဖို႕လိုပါတယ္။ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္တာေတြဟာ ထိေရာက္တဲ့ဗိုင္းရပ္စ္သတ္ေဆးေတြ မရွိတာေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့လကၡဏာကိုသာ သက္သာေအာင္ကုသရတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဗိုင္းရပ္စ္ေရာဂါေတြမွန္သမွ် ကာကြယ္ဖို႕သာ အေလးထားေျပာဆိုၾကတယ္။ ဒီအခ်က္ေတြေၾကာင့္ ဆရာဝန္၊ဆရာမေတြဟာ ကေလးငယ္ေတြ ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႕  သတိေပးႏိႈးေဆာ္ၾကတယ္။ riskရွိတဲ့ ၊ေခတ္မီွဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ခ်င္တဲ့နိုင္ငံေတြမွာ က်န္းမာေရးရႈေထာင့္အရကို ကာကြယ္ေဆးကို အေလးထားအားကိုးရတယ္။ ဆရာဝန္ေတြ သက္သာသလို လူနာအတြက္လည္းေကာင္းက်ိဳးရွိလို႕ လာေမးတဲ့အခါ ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႕ တိုက္တြန္းရတယ္။ မိုးရာသီေတြမွာ အျဖစ္မ်ားေပမယ့္ က်န္တဲ့ရာသီေတြမွာလည္း ျဖစ္တတ္ျပန္တယ္။ ရာသီမဟုတ္ဘဲ ကူးစက္တာမ်ိဳးေတြမွာ ကေလးအထူးကုေတြဟာ ပိုမိုကၽြမ္းက်င္ၾကတယ္။ အျဖစ္မ်ားျပီဆိုရင္ ထိုးဖို႕သူတို႕က တိုက္တြန္းတတ္ၾကတယ္။ 

ေဆးအမ်ိဳးစားေပၚမူတည္ျပီး ထိုးရတဲ့ရက္ေတြမတူညီၾကဘူး။ပိုးကိုထိန္းခ်ဳပ္ထားတဲ့ inactivated vaccine ကို အသံုးမ်ားၾကတယ္။

vero cellကထုတ္ထားတာကို အတိုေကာက္ JE-VC လို႕ေခၚပါတယ္။၂၀၀၉ ခုနွစ္ေမလမွာအေမရိကား FDA က Ixiaro အမည္ရတဲ့ JE-VC ကို တရားဝင္အသိမွတ္ျပဳေပးခဲ့တယ္။Japanese encephalitis အျဖစ္မ်ားတဲ့ေဒသ ခရီးသြားခ်င္သူေတြ၊ အသက္ ၁၇ နွစ္ျပည့္ျပီးတဲ့ riskမ်ားတဲ့ေဒသခံေတြက္ို ထိုးေပးနိုင္တယ္။ကေလးငယ္ေတြ ထိုးမေပးရဘူး။ လက္ေမာင္းမွာ အသားေဆးထိုးေပးရတယ္။ တစ္ၾကိမ္နဲ႕ တစ္ၾကိမ္ ၂၈ ရက္ျခားျပီး စုစုေပါင္း နွစ္ၾကိမ္ထိုးေပးရတယ္။ အေကာင္းဆံုးက ခရီးမသြားခင္ ၁လ အလိုမွာ အျပီးထိုးထားရင္ ပိုအဆင္ေျပတယ္။

ကေလးငယ္ေတြထိုးေပးရတဲ့ေဆးကို ၾကြက္ကေနထုတ္ယူထားျပီးJE-MB vaccine လို႕ေခၚပါတယ္။အနည္းဆံုး အသက္တစ္နွစ္ေက်ာ္မွ ထိုးေပးရတယ္။ အေရျပားေအာက္ အဆီလႊာထဲကို စုစုေပါင္း နွစ္ၾကိမ္ထိုးေပးရတယ္။တခါ နဲ႕တခါ ၄ပတ္ျခားျပီး ထိုးေပးရတယ္။အရင္က ဒီအမ်ိဳးစားကို ခရီးသြားေတြအတြက္ပါ ထိုးေပးခဲ့ဖူးတယ္။အေရျပားေအာက္ကို စုစုေပါင္းသံုးၾကိမ္၊၀-၇-၂၈ ရက္ေျမာက္ေတြမွာထိုးရတယ္။၁-၂နွစ္ကေလးငယ္ကို 0.5 ml ထိုးျပီး၊ ၂နွစ္ေက်ာ္ရင္ 1ml ထိုးေပးရတယ္။ 

live-attenuated vaccineဆိုတာလဲရွိပါေသးတယ္။ တနွစ္အထက္ကေလးငယ္ေတြကို ေပးရတယ္။သံုးလျခားျပီး စုစုေပါင္း နွစ္ၾကိမ္ကို အေရျပားေအာက္ အဆီလြာထဲ ထိုးထဲ့ရတယ္။ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေတြ သိပ္လိုအပ္ရင္ေပးနိုင္ပါတယ္။ ဒီေရာဂါဟာ အခ်င္းကတဆင့္ ကေလးကိုကူးစက္တတ္လို႕ပါ။အေကာင္းဆံုးကာထိုးသင့္၊မသင့္ ဆရာဝန္နဲ႕ တိုင္ပင္ပါ။ျခင္ကိုက္မခံရေအာင္ အထူးသတိထားပါ။ေရာဂါကာကြယ္ျခင္းဟာ လူနာအတြက္သာမက ဖြံ႔ျဖိဳးဖို႕ ၾကိဳးစားဆဲနိုင္ငံအတြက္ပါ အကုန္အက်သက္သာျပီး အက်ိဳးရွိေစလို႕ ထိုးသင့္ပါတယ္လို႕ အၾကံျပဳပါတယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

Health Care Journal(1.2.13)