ေလးဖက္နာ အဆစ္ေရာင္ေရာဂါ

 အဆစ္ေရာင္ျဖစ္ေစတဲ့ေရာဂါေတြထဲမွာ လူကိုဒုကၡေပးနိုင္တဲ့ အဆစ္ေရာင္ေရာဂါတမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ ေလးဖက္နာဆိုတာ ျမန္မာစကားမွာ အေတာ္အသံုးမ်ားပါတယ္။ ဘာျဖစ္ျဖစ္၊ဟုတ္ဟုတ္ မဟုတ္ဟုတ္ ေျခဆစ္လက္ဆစ္ေလးမ်ားနာရင္ ေလးဖက္နာလိုက္ၾကတာပဲ မဟုတ္လား။ အမွန္ေျပာရရင္ ေလးဖက္နာမွာကို ဆရာဝန္ေတြ အေတာ္ေၾကာက္ၾကတယ္။ ေလးဖက္နာဆိုတဲ့ ေခါငိးစဥ္ေအာက္မွာပဲ  ေရာဂါေတြ မတူညီၾကသလို ကုသပံုလဲ သိသိသာသာကြဲျပားသြားလို႕ ျဖစ္ပါတယ္။ သူတို႕က ေလးဖက္နာဆိုလိုက္ေပမယ့္ ဆရာဝန္လုပ္သူက ေလးဖက္မကေအာင္ စမ္းသပ္ရ ၾကည့္ရႈရတယ္။ လိုအပ္ရင္ ေသြးေဖာက္၊ဆီးစစ္ လုပ္ရတယ္။ ထပ္လိုရင္ ဓာတ္မွန္၊အက္ထရာေဆာင္း ရိုက္ရတယ္။ ေလးဖက္နာ အဖ်ားေရာဂါလား၊ေလးဖက္န
ာ အဆစ္ေရာင္လား၊ေဂါက္လား၊က်ီးေပါင္းလား ။ဒါတင္လားဆိုေတာ့ မဟုတ္ေသးဘူး။ SLEတို႕လို တျခားautoimmuneေတြကိုလဲ ၾကည့္ရေသးတယ္။အေျခအေနသိေအာင္ မၾကာခဏ စစ္ေဆးရျပန္တယ္။ ဒီထဲမွာ အဆိုးဆံုးက rheumatoid arthritisေခၚတဲ့ ေလးဖက္နာ အဆစ္ေရာင္ေရာဂါ။တခါျဖစ္ျပီးရင္ မၾကာခဏ ျပန္ျဖစ္တတ္တယ္။ တခါထက္တခါ ပိုပိုဆိုးလာမယ္။ ေနာက္ဆံုးမွာ အရိုး၊အေၾကာ၊အဆစ္ပ်က္ဆီးျပီး မသန္မစြမ္းထိ ျဖစ္သြားနိုင္တယ္။ အဆစ္တင္ေရာင္တာလားဆိုေတာ့ မဟုတ္ဘူး။တကိုယ္လံုးမွာရွိတဲ့ အစိတ္အပိုင္းေတြပါ ေရာင္ျပီး ပ်က္ဆီးတတ္တယ္။

ေလးဖက္နာ အဆစ္ေရာင္လို႕ ဘာလို႕ေခၚသလဲ။

အဓိကအားျဖင့္ အဆစ္ကို ထိခိုက္ပ်က္ဆီးေစလို႕ပါ။ဒီအဆစ္ေရာင္တဲ့ပံုစံက  ေလးဖက္နာ အဖ်ားေရာဂါ(acute rheumatic fever)မွာ ျဖစ္တဲ့ အဆစ္ေရာင္ပံုနဲ႕ဆင္တူလို႕ဆိုျပီး  rheumatoid arthritisလို႕ ေခၚပါတယ္။rheumatoidမွာပါတဲ့ "oid"ဆိုတာ resemble "ဆင္တူတယ္"ဆိုတဲ့ အဓိပၸါယ္မ်ိဳး သက္ေရာက္ပါတယ္။rheumatoid arthritis ဆိုတဲ့ အမည္ကို ျဗိတိန္လူမ်ိဳးဆရာဝန္ Dr. Alfred Baring Garrodဆိုသူက ၁၈၅၉ခုနွစ္မွာ စတင္ သံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။  

ဘာေၾကာင့္ ေလးဖက္နာ အဆစ္ေရာင္ရသလဲ။

ဘာေႁကာင့္ျဖစ္မွန္း ယေန႕အခ်ိန္ထိ အတိအက် မသိရေသးဘူး။ ခုခံအားစနစ္က အခ်င္းခ်င္းျပန္တိုက္လို႕ ျဖစ္တယ္လို႕သာ ယူဆၾကတယ္။ သီအိုရီအရ အဆစ္ထဲမွာ ရွိတ့ဲ synovium membrane က ေရာင္တဲ့အတြက္ အရည္ေတြပိုမိုထုတ္လုပ္ေပးတယ္။ ထုတ္တဲ့အရည္ေတြေၾကာင့္ အဆစ္ဟာတျဖည္းျဖည္းေရာင္လာတယ္။ ေဖာင္းလာတယ္။ နာလာမယ္။ တင္းလာမယ္။ေတာ္ေတာ္ၾကာၾကာျဖစ္ ျပီးရင္ ျပန္သက္သာ သြားတတ္တယ္။ ေပ်ာက္ျပီးရင္လည္း ဝမ္းသာလို႕မရဘူး။အဆစ္ေရာင္တာက တခါျပန္ေပၚလာတတ္တယ္။ အဆစ္တင္မက အျခားအဂါၤအစိတ္အပိုင္းေတြပါ လိုက္ေရာင္တတ္တယ္။ မၾကာခဏျဖစ္လာရင္ အဆစ္ေတြတျဖည္းျဖည္း ပ်က္ဆီးလာတယ္။ ပံုမွန္အလုပ္ေတြမလုပ္နိုင္ပဲ မသန္မစြမ္းနဲ႕ ဒုကၡိတဘဝမ်ိဳးထိ ေရာက္သြားတတ္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ဒီလို ေလးဖက္နာ အဆစ္ေရာင္တာမ်ိဳးကို အထူးဂရုစိုက္ကုသေပးရတယ္။ ေစာေစာသိဖို႕လိုသလို ေစာေစာကုသဖို႕လည္း အေရးၾကီးေသးတယ္။

ေလးဖက္နာ အဆစ္ေရာင္ျခင္း(rheumatoid arthritis)ရဲ႕ လကၡဏာရပ္ေတြက ဘာေတြလဲ။

Polyarthritis အဆစ္ေတြတခုထက္မက ေရာင္ရမ္းမယ္။လက္ေခ်ာင္း၊ေျခေခ်ာင္း၊လက္ေကာက္ဝတ္စတဲ့ အဆစ္ေသးေလးေတြ စတင္ေရာင္မယ္။ ပူတာ၊တင္းတာ ၊လႈပ္ရွားလို႕မေကာင္းပဲ ရွိတတ္တယ္။ အထူးသျဖင့္ မနက္အိပ္ရာထေတြမွာ ပိုဆိုးတတ္တယ္။ အျခားအဆစ္ေတြမွာလည္း တျပိဳင္နက္ ျဖစ္နိုင္တယ္။ သိပ္ဆိုးရင္ ပခံုးဆစ္၊တံေတာင္၊ဒူးဆစ္ စတာေတြပါ ျဖစ္လာမယ္။ ျဖစ္ေနတုန္းမွာ ေငြ႕ေငြ႕ဖ်ားတာ၊အစားအေသာက္ပ်က္၊အားအင္ကုန္ခမ္းတာ ရွိနိုင္တယ္။ ျဖစ္တာၾကာလာရင္ နွလံုးေရာင္တာ၊အဆုတ္ေရာင္တာ၊မ်က္စိေရာင္တာေတြပါ လိုက္လာတတ္တယ္။ ေသြးေၾကာမွ်င္ေတြေရာင္မယ္။ ေသြးအားနည္းလာမယ္။ rheumatoid noduleေခၚတဲ့ အလံုးအက်ိတ္ေတြ ေရာင္ေနတဲ့အဆစ္နားတဝိုက္ျဖစ္လာရင္ ေရာဂါပိုဆိုးတယ္လို႕ သိနိုင္တယ္။ ပ်က္ဆီးတာ ပိုျမန္မယ္။ ျဖစ္တာၾကာလာရင္ အဆစ္ေတြပံုမွန္မလုပ္နိုင္ေတာ့ပဲ ပ်က္ဆီးလာေတာ့တယ္။ 

ဘယ္လိုလူေတြမွာ အျဖစ္မ်ားလဲ။

အမ်ိဳးသမီးေတြက အမ်ိဳးသားေတြထက္ သံုးဆေလာက္ ပိုမို ျဖစ္ၾကတယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ အသက္၃၀-၆၀အတြင္း အျဖစ္ၾကတယ္။ ဖြံ႔ျဖိဳးျပီးနိုင္ငံေတြမွာ ၀.၅-၁ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ထိ အေတြ႕မ်ားတယ္။မ်ိဳးရိုးလိုက္တတ္တယ္လို႕ဆိုပါတယ္။ ေဆးလိပ္ေသာက္တတ္သူေတြဟာ သိသိသာသာအျဖစ္မ်ားတာ ေတြ႕ရတယ္။herpes virus၊Epstein-Barr virusဗိုင္းရပ္စ္ပိုးအခ်ိဳ႕နဲ႕လည္း ဆက္စပ္ေနတတ္ျပန္တယ္။ဗီတာမင္ ဒီခ်ိဳ႕တဲ့သူေတြကိုလည္း risk factorထဲမွာ ထည့္ထားေသးတယ္။

ဘယ္လိုစစ္ေဆးမႈေတြလုပ္ဖို႕ လိုအပ္လဲ။

 ေသြးစစ္၊ဆီးစစ္လုပ္ရတယ္။ တျခားေရာဂါေတြအတြက္ပါ စိတ္ခ်ေစဖို႕ စစ္ေဆးရတယ္။ RF(rheumatoid factor)ရွိ၊မရွိ စစ္ရတယ္။၈၀ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္က positiveျပမယ္။ မရွိတိုင္းလည္း မဟုတ္ပါဘူး မျငင္းနိုင္သလို ရွိတိုင္းလည္း ေသခ်ာပါတယ္ မဟုတ္ျပန္ဘူး။တီဘီေရာဂါသည္ေတြ၊အသည္းေရာင္ စီ ပိုးရွိသူေတြမွာ လည္း အေပါင္းျပတတ္တယ္။ျဖစ္ေနစဥ္ စစ္ၾကည့္ရင္ ESR(သို႕) CRPတမ်ိဳးမ်ိဳးမ်ားရဦးမယ္။ASO စစ္ၾကည့္ရင္ ပံုမွန္ေလာက္သာေတြ႕ရတယ္။ ေသြးအားနည္းတာ၊ေသြးျဖဴဥပမာဏနည္းတာရွိရင္ ေရာဂါနဲ႕ ပိုမိုနီးစပ္တယ္။ ေသြးခဲေစတဲ့ ေသြးဥမႊားေတြ မ်ားေနတတ္တယ္။ေနာက္ပိုင္းမွာ anti-CCP(cyclic citrullinated peptite Ab)ဆိုတာ စစ္ရင္ပိုေသခ်ာတယ္လို႕ ဆိုလာျပန္တယ္။၇၀ရာႏႈန္းေလာက္ မွန္ကန္တယ္။ေကာင္းတဲ့အခ်က္က positiveျပရင္ RAျဖစ္ဖို႕ ပိုမိုေသခ်ာတယ္။ specificityက ၉၅ရာႏႈန္းထိရွိတယ္။လိုအပ္ရင္ X rayဓာတ္မွန္ရိုက္ခိုင္းရတယ္။ မေကာင္းတဲ့အခ်က္က သိပ္ဆိုးတဲ့ အခါမွသာ ဓာတ္မွန္မွာ သိသာလိ္မ့္မယ္။အဆစ္ေတြပ်က္ဆီးေနတာကို ဓာတ္မွန္မွာ ျမင္နိုင္တယ္။ ေစာေစာသိခ်င္ရင္ X-ray ကို အားကိုးလို႕လည္း မရဘူး။ တခ်ိဳ႕က high frequency ultrasound ၊MRI  ရိုက္ခိုင္းတယ္။ပိုေသခ်ာခ်င္ရင္ anti-MCV ဆိုတာ စစ္နိုင္တယ္။ RFနဲ႕ ေပါင္းစစ္ရင္ အေျဖပိုမွန္တယ္။specificity ၉၉ရာခိုင္ႏႈန္းရွိတယ္။ ေရာဂါေသခ်ာဖို႕ အမွတ္ေပးစနစ္နဲ႕ ခြဲျခားတဲ့ criteriaအသစ္ေတြနဲ႕ တြက္ခ်က္နိုင္တယ္။

ျဖစ္လာရင္ ဘယ္လိုကုသၾကသလဲ။

လက္ရွိသံုးစြဲေနတဲ့ေဆးတိုင္းဟာ လံုးဝေပ်ာက္ကင္းေအာင္ မစြမ္းေဆာင္နိုင္ေသးဘူး။လကၡဏာသက္သာေအာင္ ၊ပိုမဆိုးေအာင္ေတာ့ ကူညီေပးနိုင္ပါတယ္။ အဆစ္ေရာင္တာ သက္သာေစဖို႕ ေသာက္ေဆး၊ထိုးေဆး ေပးျပီး ကုသၾကရတယ္။ NSAIDအကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး ေပးျပီးသက္သာေစတယ္။ ibuprofen၊naproxen ၊aspirin၊ketorolac စတာေတြကို လူနာေပၚမူတည္ျပီး သံုးစြဲေပးရတယ္။ အစာအိမ္ေရာဂါရွိသူေတြကို အစာအိမ္ေဆးနဲ႕တြဲျပီး ေပးရတယ္။ celecoxib လိုအကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးေတြကို အစာအိမ္ေဆးမလိုပဲ ေပးနိုင္တယ္။ သို႕ေသာ္ နွလံုးျဖစ္နိုင္ေခ်မွာေတာ့ သိသိသာသာကြာျခားျခင္း မရွိတာေတြ႕ရတယ္။ သိပ္ဆိုးရင္ steroid ေသာက္ေဆး၊ထိုးေဆး ေရတိုေပးနုိင္တယ္။ အသားေဆး၊အေၾကာေဆးသာမက လိုအပ္ေသးရင္ အဆစ္ထဲထိထိုးေပးနိုင္တယ္။ ေရရွည္သံုးစြဲၾကည့္တဲ့အခါ ေရတိုေပးတာေလာက္ အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းတာ မေတြ႕ရဘူး။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြသာ ပိုလို႕ခံစားရတယ္။ရူမက္တစ္အဆစ္ေရာင္အတြက္ သီးသန္႕ေပးတဲ့ DMARDs(disease-modifying anti-rheumatic drugs)ဆိုတာေတြဟာ ေရာဂါကို သိသိသာသာသက္သာေစတယ္။ ေကာင္းသလို ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးလဲ မ်ားတယ္။methotrexate,sulfasalazine,hydroxychloroquine,gold injection,azathioprine,leflunomide စတဲ့ေဆးအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိၾကတယ္။ ေဆးတခုနဲ႕တခု မတူညီၾကဘူး။ ေန႕စဥ္ေသာက္ရတာျဖစ္နိုင္သလို အပတ္ျခားျပီးေသာက္ရ၊ထိုးရတာလည္း ျဖစ္နိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕ရာသက္ပန္ေသာက္ရတာမ်ိဳးထိ ရွိတတ္တယ္။ တခ်ိဳ႕ေဆးေတြဟာ ခုခံအားကို က်ဆင္းေစတယ္။ ေသြးမၾကာခဏစစ္ေနဖို႕လိုတယ္။ မၾကာခဏဖ်ားတာ၊လည္ေခ်ာင္းနာ၊အနီစက္ေပါက္တာရွိရင္ ျပန္လာျပဖို႕ တခါတည္းမွာရတယ္။ ေရရွည္စြဲေသာက္ရသလို ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြကလည္း ျပင္းထန္လွတယ္။ ဥပမာ methotrexate လိုေဆးမ်ိဳးေသာက္ေနစဥ္ ကိုယ္ဝန္မေဆာင္သင့္ဘူး။ ေမြးလာတဲ့ ကေလးငယ္မွာ ခ်ိဳ႕ယြင္းတာ ရွိတတ္တယ္။ ေဆးေသာက္ေနစဥ္ တားနည္းတမ်ိဳးမ်ိဳးသံုးေနရတယ္။ ကေလးယူခ်င္ရင္ ဆရာဝန္နဲ႕ တိုင္ပင္ျပီး ၾကိဳျဖတ္ရတယ္။ ေလ့လာမႈတခုအရ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္စဥ္အတြင္း ေလးဖက္နာ အဆစ္ေရာင္ျဖစ္ႏႈန္းဟာ သိသိသာသာက်ဆင္းေၾကာင္း ေတြ႕ရတယ္။ သို႕ေသာ္ ကေလးေမြးျပီးတာနဲ႕ ျပန္ျဖစ္လာနိုင္တယ္။ ေနာက္ဆံုးေပၚ အသံုးျပဳနိုင္တဲ့ေဆးက biological therapy ေခၚတဲ့ ေဆးေတြပါ။ ေနာက္ဆံုးပိတ္ေဆးလို႕လဲ ေခၚနိုင္တယ္။DMARDs ေပးလို႕ မသက္သာသူေတြမွာ သံုးစြဲနိုင္တယ္။ ေပ်ာက္ကင္းတာ ပိုျမန္သလို ပိုအက်ိဳးရွိတာ ေတြ႕ရတယ္။etanacept,infliximab,adalimumab,golimumab,rituximab,anakinra,abatacept အစရွိသျဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိၾကေသးတယ္။ rheumatoid arthritisေလးဖက္နာ အဆစ္ေရာင္အတြက္ တမ်ိဳးမကတဲ့ ေဆးေတြကို combinationေပါင္းစပ္သံုးစြဲတဲ့အခါ ပိုမိုအက်ိဳးရွိတာေတြ႕ရတယ္။biological therapyကို ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေတြမသံုးစြဲသင့္ဘူး။ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနစဥ္ ေလးဖက္နာျဖစ္တဲ့အခါ prednisone low doseေပးနိုင္တယ္။ေဆးက်ပ္စီးနိုင္တယ္။ အဆစ္ေတြဆိုးလာျပီး ပံုပ်က္ပန္းပ်က္ အလုပ္မလုပ္နိုင္ရင္ အဆစ္ကိုခြဲစိတ္ျပီး ကုသရတယ္။ အဆစ္အစားထိုးမယ္။ ခြဲျပီးရင္ physiotherapy လိုလာျပန္တယ္။

ေလးဖက္နာ အဆစ္ေရာင္သူေတြ ေလ့က်င့္ခန္း ပံုမွန္လုပ္ဖို႕ တိုက္တြန္းၾကတယ္။ စက္ဘီးစီး၊ လမ္းေလွ်ာက္တာလဲ လုပ္သင့္တယ္လို႕ ညႊန္းတယ္။

ေရကူးဖို႕ အားေပးတယ္။

 hydrotherapy ဆိုတာ ေရပူစမ္း(သို႕) ေရေႏြးကန္ထဲမွာ ေလ့က်င္းခန္းလုပ္တာကိုေခၚတယ္။

 အဆီနဲ႕ႏွိပ္တာ၊အပ္စိုက္ကု၊ဟိုမီယိုပက္သီ စတဲ့နည္းေတြလည္း စမ္းၾကည့္နိုင္တယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။ 

နာတာရွည္ေရာဂါျဖစ္လို႕ အစားအေသာက္၊အေနအထိုင္ပါ ဆင္ျခင္နိုင္ရတယ္။ဒီထဲမွာ ေဆးလိပ္ေသာက္တာအဆိုးဆံုးပဲ။

 ျပည့္ဝဆီေတြ ေရွာင္နိုင္သင့္တယ္။

 နီတဲ့အသားေရွာင္နိုင္ရင္ ပိုေကာင္းတယ္။

 ခရမ္းခ်ည္သီးကပိုဆိုးေစတာ ေနာက္ပိုင္းမွာ လက္မခံၾကေတာ့ဘူး။

 ေဆာ္လမြန္ငါးလို  omega 3ပါတာက ေရာင္ရမ္းျခင္းကို ေလွ်ာ့နည္းေစမယ္။ 

အမ်ိဳးသမီးေတြ ရာသီအတြက္ေပးတဲ့ ညေနခင္းနွင္းဆီ evening primrose oilက သက္သာေစတယ္။

နႏြင္းထဲမွာ ပါတဲ့ curcuminဓာတ္က အေရာင္က်ေစတယ္။ 

vitamin Cကို ပမာဏမ်ားမ်ားေပးရင္ အဆစ္အျမစ္ ေရာင္သူေတြအတြက္ အက်ိဳးရွိတယ္။ ဆီးေက်ာက္တည္တတ္တာေၾကာင့္ ေန႕စဥ္သံုးဖို႕ ျပန္ခ်ိန္သင့္တယ္။ 

ကယ္လ္ဆီယမ္နဲ႕ ဗီတာမင္ဒီ ေဆးေတြက အရိုးပြတာကို သက္သာေစမယ္။ 

ေလးဖက္နာ အဆစ္နာဟာ လံုးဝေပ်ာက္ကင္းဖို႕ ခဲယဥ္းတယ္ဆိုေပမယ့္ ပိုဆိုးမလာေအာင္ ကုသနိုင္တဲ့ေဆးေတြေတာ့ ရွိေနပါျပီ။ျဖစ္သူေတြထဲမွာ ၂၀ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ ကုသဖို႕မလိုအပ္လို႕ ကံေကာင္းသူေတြပါ။၇၅ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ ကုသဖို႕လိုအပ္ေပမယ့္ သိပ္မဆိုးၾကဘူး။ ကံဆိုးသူေတြက အေယာက္၂၀မွာ ၁ေယာက္ပါ။ မသန္မစြမ္းျဖစ္နိုင္သလို ေသခ်ာကုသဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ စနစ္တက်ကုသရင္ ပိုဆိုးမလာေအာင္ေတာ့ ကာကြယ္ေပးနိုင္ပါလိမ့္မယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

Health Care Journal(26.4.13)